Àlgebra

L'àlgebra a l'é na branca dla matemàtica. L'àlgebra clàssica a l'ha për but d'arzòlve dij problema an arzolvend dj'equassion e dij sistema d'equassion. As dësvlupa da l'aritmética an antroduvand dle variàbij al pòst dij nùmer. Al di d'ancheuj ël but a l'é lë studi dle struture algébriche, soe realisassion e le relassion antra 'd lor. Stòria J'orìgin dl'àlgebra a son pitòst recente, bele che già Diofant ant ël III sécol, con lë studi dj'equassion ciamà con sò nòm, a l'èissa già fàit chèich tentativ an costa diression. La paròla àlgebra a l'é stàita antrodòta dal matemàtich Alkhuwarizmi ch'a l'ha scrivù un tratà con ës tìtol ant ël sécol ch'a fa IX; da na mira etimològica a ven da na paròla àraba ch'a veul dì riparassion (për esempi l'art ëd buté a pòst brass e gambe dëslogà) e a sarìa l'art ëd trasformé n'equassion an n'àutra equivalenta. Al dësvlup inissial ëd costa dissiplin-a matemàtica a l'han ëdcò contribuì dij matemàtich indian. La difusion dlë studi e dj'aplicassion dl'àlgebra an Euròpa a son dovù a lë spantiesse dla conossensa dla matemàtica àraba mersì a Leonardo ëd Pisa (apopré 1180-1250) e ant ël Sinchsent j'arserche an àlgebra a rivo a 'd livej motobin àut. J'età ëd l'àlgebra Dapress a Florian Cajori, ch'a dis d'avèj arpijà la classificassion proponùa dël 1842 da lë stòrich G.H.F. Nesselmann, për l'evolussion ëd l'àlgebra as arconòsso generalman tre fas, ch'a ven-o nen con precision un-a apress l'àutra; costa classificassion as basa an sla fasson dont l'àlgebra a l'é viaman emancipasse da le formolassion esprimùe ant ël lengage corent, pr'ëdventé na siensa formalisà astrata: l' àlgebra retòrica, anté ch'as deuvra mach la lenga natural. A l'é ël cas dij test ch'an rivo dai babilonèis e da j'egissian l' àlgebra sincopà, anté che minca autor a deuvra soe abreviassion përsonaj. A l'é ël cas ëd l'Aritmética ëd Diofant ëd Lissandria (III sécol) andoa l'autor a deuvra na litra s për dserne l'incògnita e d'àutre litre për arpresenté soe potense l'àlgebra simbòlica (ch'a ancamin-a ant ël sécol ch'a fa XVI) andoa as deuvra 'd na fasson fòrta un simbolism basà ansima a 'd convension acetà da tuta la comunità matemàtica; as deuvro dle litre për arpresenté quantità conossùe e incògnite e dij segn për j'operassion. Costa evolussion a l'é dovùa ëd fasson essensial a François Viète; ël simbolism algébrich a dventa an sostansa col dël di d'ancheuj con Descartes (1596-1650). L'àlgebra moderna A l'é impossìbil fissé na dàita 'd nàssita dl'àlgebra an sò sens modern. Na tratassion sistemàtica d'operassion e dë struture an general as treuva an na publicassion dë Steinitz dël 1910 an sla teorìa algébrica dij camp.