Amonita

J'amonite a j'ero dij molusch cefalòpod marin ch'a vivìo ant l'era scondaria. As son dësmortasse a la fin ëd col'era, 65 milion d'agn fa. Descrission Costi animaj a j'ero protegiù da na cuchija a forma dë spiral piata constituìa da na serie d'ambient. L'esam dij fòssij a përmet nen ëd savèj a lòn ch'a smijavo sti animaj e coma as comportavo. Tutun, la strutura ëd soa cuchija a arvela na parentela s-ciassa con ij nàutij, d'animaj assè ràir confinà an chèiche zòne dl'océan Passìfich dont a na resto mach pi ses ëspece. Lë studi dij nàutij a l'ha përmëttù ëd capì mej la fasson ëd vive ëd j'amonita. Ël nàutil, amparentà a le pieuvre, a ciapa soe prede con dij tentàcoj fornì 'd ventose e a bogia për mojen d'un sifon. As pensa antlora che ëdcò j'amonite a l'èisso dij tentàcoj, miraco vàire desen-e, con dle ventose për ciapé soe prede. A jë sgnacavo peui con soe massëlle còrnee sëmijante a 'n bech ëd papagal. As pensa ëdcò ch'a dovìo spostesse giutand-se con un sifon. Ij cit ëspassi dla cuchija, ch'a restava dëdzora a l'animal, a j'ero ampinì ëd gas. L'animal a stasìa ant ël darié dë sti cit ëspassi, ch'a l'era ël pi grand, e a na fabricava an continuassion ëd neuv, mincadun pi grand che ël precedent. Ël sifon a përmëttìa a l'animal d'ampinì ël penùltim ëd costi-sì d'eva e ëd regolé përparèj soa manera ëd floté, podenda monté, fonghé o resté al midem livel. Jë spostament as fasìo për mojen d'un cit tubo che l'animal a podìa orienté e ch'a campava fòra dl'eva, possand la bes-cia ant la diression opòsta. Biodiversità As conòsso pi 'd 5000 spece d'amonite, ch'as son sucedusse durant tuta l'era scondaria. As diferensio për soa taja (cheidun-e a passavo ij doi méter e mes ëd diàmeter), soa forma e ij motiv ëd soa cuchija. Le separassion andrinta a la cuchija a dvento soens visìbij cand costa-sì a l'é consumà e cost dissegn e përmet d'identificheje. A l'é probàbil che chèiche spece a vivèisso al largh e a virolèisso ant j'océan a l'arserca ëd pess e ëd cite amonite. Le pi cite as nurìo ëd plàncton; d'àutre a vivìo davzin al fond, sërcand ëd grancio, ëd cuchije o d'animaj mòrt. Ij fòssij d'amonite a dòmino soens an quantità j'àutre spece marin-e, lòn ch'a mostra soa amportansa ant ij mar dël Mesosòich.