Art figurativa gòtica
As diso pitura gòtica e scoltura gòtica l'ansema dij travaj figurativ realisà an tut ò an part ant lë spassi stilìstich dël Gòtich. Le vëdrià e la pitura modìficaL'architetura gòtica dël Nòrd Euròpa a l'ha gavà la pitura d'ant le cese: le nervadure dle vòlte e le vòlte a sest aùss dle catedraj a lassavo pì gnun-a surfassa lìbera.
A l'é antra ij pont ëd fòrsa, antra 'n contrafòrt e l'àutr, antra na pilia e l'àutra, che as dësvlupo le gran fnestre sarà da në scren colorà: vëdrià con dë stòrie e arpresentassion ëd sant e përsonage dël Vej e dël Neuv Testament. Ël perìod ëd pi fiamengh dësvlup dle vëdrià a pija ël nòm ëd rajant. A l'é ëdcò ël perìod ch'a dvento comun-e le gargòile e le figure d'animaj grotesch. La vëdrià ëd Chartres modìficaEsempi tìpich ëd vëdrià gòtica a l'é la part ëd mes dlë fnestron àut, a forma ëd lansa, dla catedral ëd Chartres, anté ch'a l'é arpresentà la paràbola dël Bon Samaridan, antërsà a 'd sicl ëd sene dla stòria d'Adam e Eva. An vorend antërpreté cost sicl narativ, l'euj a l'é obligà a posesse sij quàder ëd mes, colorà a quadrèt, con tinte rosse e bleuve, ch'a spantio na lus violëtta ch'a contrasta con j'àutri ross e bleu ch'a fan da fond a le plance.
Ëdcò la forma djë scompart, ranforsà da la linia greva e nèira dle bordure, a smon n'idèja dissegnativa për tuta la vëdrià, sensa tutun dësrangé la narassion ch'a goerna un ritm vajant.
Le draperìe a ondojo e as gonfio, j'erbo as alvo e a biàuto al vent, le cite figure a son sutile e svice. An sla pitura gòtica a l'han peisà j'ondà arcorente dj'anfluense bisantin-e che da sud-est dl'Euròpa a rivavo findi al sènter e al nòrd dël continent. Le trasse e le lession djë schema clàssich che, bele che motobin medià, la miniadura bisantin-a a l'avìa goernà, a son ëstàite arpijà dai pitor (e da jë scultor) europengh, ch'a l'han dovraje për trasformé le forme dël lengage romànich, an arsercand fórmole d'arpresentassion pì lìbere. Ij manuscrit minià modìficaA l'é nen possìbil marché na division con ël piolòt antra j'artista dle vëdrià dle catedraj gòtiche e ij pitor dij pressios manuscrit minià dl'istess perìod.
Ël miniadurista W. De Brailes, ch'a l'ha travajà dla prima mità dël sécol ch'a fa XIII e dont ël nòm a l'é conossù për soa firma ansima a doi manuscrit, a podrìa për esempi esse ëdcò l'autor ëd chèich carton ëd vëdrià.
Na soa pàgina dëstacà, goernà al musé Fitzwilliam ëd Cambridge, an Anghiltèra, a peul arcordé la vëdrià për via dla disposission dle sene dël sicl narativ, a bande ëd quàder anterompùe da 'd dissegn ëd feuje ch'a biàuto.
Le figure a l'han miraco men ëd grassia che cole dle vëdrià dël Bon Samaridan, ma lë stil, ant ij doi travaj, a la base a l'é l'istess. La pitura ëd De Brailes a giuta a capì cola ch'a l'é la vera natura dl'art gòtica.
Chiel a spiega j'antiche scriture con dij sicl piturà, rich d'antrospession psicològica, andoa un realism neuv a l'é al pòst dël solen simbolism romànich. A De Brailes a-j pias ël detaj dròlo ch'a ampression-a lë spetator. Un fiamengh manuscrit, anviron dël 1250, ciamà la Bibia Maciejowski e al di d'ancheuj goernà a New York, a fa vëdde dle sene ëd bataja dël Vej Testament: a së s-ciàira, sota na strutura architetònica, ël campament dël re ravagià da l'esèrcit d'Abram.
J'antich ebreo a pòrto dle ròbe a la mòda dël temp ëd l'euvra. La sena dla crocifission dël Manuscrit ëd Regensburg, dël 1270 anviron, a në smon la mòrt ëd Gesù parèj d'un rit divin e 'd n'assion ëd consens sacrà. Ma an na miniadura d'un salteri dël 1255 anviron, al di d'ancheuj a Melk, Gesù ch'a monta an sla cros a osserva ij sò përsecutor con n'aria ëd grev arpròcc. Le mistà modìficaAn soa Historia Anglorum, Matthieu Paris a l'é arpresentasse prostrà dnans a Marìa, antramentre ch'a dis n'orassion ch'a ancamin-a con le paròle «Benedet ij basin ch'a ven-o dai làver dël Bambin»: a-i é un përfond ëd piture gòtiche ch'an documento, parèj ëd costa mistà ëd Paris, la popolarità dël tema dl'amor antra Marìa e soa masnà. Un tond dël palass dël vësco ëd Chichester, realisà con la legerëssa eleganta dl'art ëd cost temp, an mostra Marìa an sël tròno con coron-a e cavija regal, sircondà da 'd mëssagé ch'a bruso d'ancens. Ël Bambin an fàuda a la fissa doss ant j'euj an butandje ij brass antorn al còl. La pitura a l'ha caràter solen e uman ant l'istess temp. La scoltura modìficaA l'é malfé stabilì na dàita d'achit ëd la scoltura gòtica. Për cheidun a sarìa da arconòsse ant ij grand portaj a statue e colòne, dont ël prim grand esempi a l'é stàit comissionà da Suger për la cesa ëd Saint-Denis. Përdù 's prim model, na testimoniansa amportanta ëd costa forma neuva dla scoltura monumental a l'é smonùa da j'ansidit portaj reaj (përchè ambelelì a son arpresentà vàire re e argin-e dël Vej Testament) dla catedral ëd Chartres. Donca l'achit dël neuv ëstil ant la scoltura a sarìa da daité a la mità anviron dël sécol ch'a fa XII.
Tutun, antant che j'element ëd novità dl'architetura gòtica a son motobin evident e a l'é belfé carateriseje, as peul pa disse l'istess për la scoltura.
Dë statue pogià a jë stromb dij portaj a-i na j'era già ant le gran cese romàniche, tanme a Tolosa e a Saint-Gilles. Un pass decisiv an costa diression a l'ha falo Nicòla da Verdun, n'oréfiss ativ antra ij sécoj XII e XIII, un dij pì grand artista dl'età ëd mes.
Ij sò smalt, soe euvre an material pressios, cofnèt e arlichiari, a l'han ësmonù dij modej ëd n'amportansa strasordinaria. Antra ij grand sicl che për prim a peulo esse ciamà gòtich, a-i son coj ch'a dòbo la fassada dla catedral ëd Senlis, tuti doj ch'as peulo daitesse vers la fin dël sécol ch'a fa XII. A l'é d'ambelessì ch'as dësvlupa la scoltura che, antra 'l 1190 e ël 1230 anviron a chërs e as precisa ant ij vàire cantié ant ël nòrd dla Fransa, dai portaj dij transèt nòrd e sud ëd la catedral ëd Chartres a le fassade dle catedraj ëd Paris, d'Amiens e ëd Reims. Ël naturalism modìficaLa novità dla scoltura e dla pitura gòtiche a pogiava dzortut ansima a sò naturalism anciarmant e a soa capassità ëd liberesse djë schema ch'a j'ero vnùit prima.
Ij mèir ëd reuse scurpì ch'as rampio su për jë stromb dle catedraj dl'Ìsola 'd Fransa a son n'element amportant ëd cost ategiament neuv vers la natura.
A l'é belfé che ël neuv ëstil a sia stàit bin arseivù pròpe përchè a antërpretava mej d'àutri le neuve esigense d'arpresentassion gropà a la fasson neuva ëd përcepì le relassion ëd j'òm antra 'd lor e con ël mond da fòra: ël paisage, la natura, j'animaj, j'erbo. |