Abraham Lincoln
 Abraham Lincoln, nait ij 12 ëd fërvé dël 1809 e mòrt sassinà ij 15 d'avril dël 1865, a l'é stàit ël pressident ch'a fa sëddes djë Stat Unì d'América. A l'é stàit pressident da ij 4 ëd mars dël 1861 fin ch'a l'han nen massalo. Dël 1860, coma opositor evident dlë spantiament dla s-ciavitù ant jë Stat Unì d'América, a l'ha vinsù la nòmina dël Partì Republican e a l'é peui stàit elegiù pressident. Antramentr ch'a l'era an càrica a l'é trovasse a dovej gestì la secession djë Stat Confederà ch'a l'ha daje l'andi a la Guèra sivil american-a. Antra ij provediment ch'a l'ha pijait a-i son coj ch'a l'han ëmnà a l'abolission dla s-ciavitù, dzortut soa Crija dl'Emancipassion dël 1863 e sò possé l'aprovassion dl'Amendament Tërdes a la Costitussion, dël 1865. Lincoln a l'ha motobin controlà la gestion dla guèra che peui a l'ha vinsù, dzortut për lòn ch'a tocava la sernia dij generaj an cap, comprèisa cola d'Ulysses S. Grant. Jë stòrich a son rivà a la conclusion che a l'abia gestisse an bon-a manera 'cò le question anterne dël Partì Republican, ën forsand ij cap dle fassion a trovesse an sò ufissi e ën possand-je a travajé ansema. Dël 1861 a l'ha faila a dësmorté l'arzigh ëd na guèra col Règn Unì. Sot a sò comand l'Union a l'ha ocupà dlongh jë stat s-ciavista dël confin bele che quand a l'é anandiasse la guèra. Dël midem temp a-i la fasìa 'cò a fesse torna elege pressident, dël 1864. Al dì d'antlora, ël partì trasversal ëd coj contra a la guèra a l'era ciamà Copperheads (Teste d'aram). Ës partì trasversal a l'ha dzortut criticà soa pressidensa për via che as arfudava dë rivé a 'n compromess ant sla question dla s-ciavitù. A l'anvers, ij Radicaj Republican, na fassion abolissionista dël Partì Republican, a-j davo contra për via ch'as la pijava tròp dosman con l'abolission. Bele che con sti problema-sì, Lincoln a l'ha sempe faila a convince l'opinion pùblica con soa retòrica e sò discors; sò Proclama ëd Gettysburg a l'é mach un dij vàire esempi ëd sua técnica d'espression. Fini-ie la guèra, Lincoln a l'ha avù n'ategiament moderà anvers a l'Arcostrussion, col but prinsipal ëd torna buté ansema le doe mità dla nassion. L'atentà dël 1865, andoa chiel a l'é mòrt, a l'é stàit la prima vira che un pressident american a l'é stàit sassinà, lòn ch'a l'ha fane 'n màrtir ant j'euj dla pì part dl'opinion pùblica. |