Cit San Bernard: ël sercc druìdich

Ël còl dël Cit San Bernard a l'é un passage ant j'Alp, a n'autëssa ëd 2188 méter.

Stòria modìfica

Particolar ëd le pere dël sercc

Ij temp antich modìfica

An s'ës còl as goerna ancor un sercc druìdich fabricà daj Salassin.
Apress, ij Roman a l'han fabricaje un templi al dé Giòve e dle barache 'me arpar pr'ij tropié, ij viagiator e ij cavaj. Dle ruin-e ëd coste barache, dont un-a a mzura 70 méter për 25, a resto ancora spatarà ambelelà. A l'amperador Calìgola a l'era vnuje an ment l'idèja dròla ëd tiré su na sità. Peul desse ch'a-i fussa chèich edifissi con pòrti a colòne. Vers ël sécol ch'a fa X, un-a ëd coste colòne a l'ha fàit ciamé ël còl Colonne-Joux. A l'é la colòna ëd quatr méter an sël pont pì àut dël còl, e che al di d'ancheuj a l'ha ansima la statua ëd bòsch ëd Bernard ëd Menton.

L'ariv dël cristianésim modìfica

Apress Costantin a son dij prèive cristian ch'as anstalo për arsèive ij viagiator.
Ël còrp ëd German d'Auxerre a traversa ël còl dël 448, e an sò onor a l'avìo tirà su na capela ch'a l'ha durà fin-a al sécol ch'a fa X.
Dal 700 al 943 a son ij monio beneditin ch'a òcupo ël còl e a n'organiso l'ospitalità.
Ij beneditin a devo scapé cand a-i rivo ij Sarasin, ch'a së stabilisso an s'ës còl dal 943 al 990 anviron. Apress, a-i rivo ij brigant.

Statua ëd Bernard ëd Menton

L'ospissi modìfica

Ij brigant a son parà via për l'inissiativa ëd Bernard ëd Menton, che a fa tiré su n'ospissi grandios an sël pont pì àut dël còl e a lo dà da goerné ai monio canònich ëd la catedral d'Osta. Për vàire temp a l'é stàit ciamà Priorà ëd Colonne-Joux, përchè a l'era aministrà da 'n prior. Dël 1113, ël vësco d'Osta Boson II a lo passa ai canònich ëd Véres.
Pì tard, l'ospissi a rintra a fé part ëd la diòcesi ëd Tarantasia, e a-i resta për dontré sécoj. L'edifissi a drocava an ruin-a e Pero II, arsivësco ëd Tarantasia, a lo bandon-a për fene fabriché n'àutr, vers ël 1145, apopré a 'n chilòmeter pì a sud, an sël versant savojard, anté ch'as treuva al di d'ancheuj.

Dël 1170 ël Cit San Bernard as dëstaca dal convent ëd Véres e a dventa autònom: ël prior a l'é elegiù daj sò religios. L'ùnica dipendensa ch'a-i restava a l'era che ël prior ëd Colonne-Joux a dovìa arsèive l'anvestidura dal prevòst ëd Véres. Costa separassion a l'é confirmà dël 1221 dal vësco ëd Roma, Onòri III.

Le deliberassion capitolar a portavo donca ël sigil ëd l'ospissi: na colòna (Colonne-Joux) con, da banda, na stèila a ses raj e con la scrita sigillum capituli Columpnae Jovis.
Dël 1446 l'ospissi dël Cit San Bernard a l'é unì a la prevostura dël Grand San Bernard.

Ai 16 dë stèmber dël 1587, l'ospissi a l'é d'autut brusà al passage dij tropié spagneuj, ma dël 1592 a l'é stàit torna tirà su.

Un papé dël 1627 a esenta j'òm ëd La Tchouiile da fé ël bajèt, për ël servissi ch'a dovìo fé da sò pais al Cit San Bernard, sia tanme guide che për andé a l'arserca dij viagiator.

L'ospissi a l'é torna crasà dël 1691: ai 6 ëd luj a l'é rassià e brusà, sa vira daj fransèis ch'as artiravo da la Val d'Osta. Finìa l'artirà, ël Consèj ëd Tùa a órdina che l'ospissi a sia demolì d'autut, përchè ij fransèis, ant ël cas ëd neuve anvasion, a podèisso nen troveje arpar.
Passaje ël privo, dòp dël 1710 a ancamin-o a tirelo torna su: ant ël 1712 a eufr già un cit arpar e dël 1725 ël travaj a l'é livrà.

Dël 1752, l'ospissi dël Cit San Bernard ansema a tuti ij ben dël Gran San Bernard ch'as trovavo ant ij teritòri dël Regn ëd Sardëgna a passa a l'Órdin dij Sant Morissi e Làser.
Rivà la rivolussion fransèisa, dël 1795 ël resior abà Nicolas Gontier, apress avèj arzistù quatr agn, a dev chité ël leu. Da antlora e fin-a al 1836 a-i é pì nen ëstaje ëd resior al Cit San Bernard. L'ospitalità a l'era stàita sospendùa e l'ospissi a l'era vnù mes an ruin-a.
Dël 1810, l'Órdin Maurissian a anstala an lòn ch'a-i restava dël vej edifissi un cantiné, an mantnendlo fin-a al 1836. A-j dasìo 500 lire a l'ann përchè a dèissa na supa e n'arpar ai passant pòver.
Dal 1826 a son ancaminà ij travaj për rangé torna l'ospissi, livrà e duvertà dël 1836, con un prèive 'me resior.
Pì tard, a l'han fabricà tre arfuge an sël versant ëd La Tchouiille, scalionà a apopré mes'ora l'un da l'àutr, a j'autësse ëd 2179 méter, 2060 méter (ansidit dj'Eve Rosse) e 1921 méter, për eufre n'arpar provisòri an cas ëd temp brut.

Dël 1864 a l'han fàit rivé na stra fin-a a l'ospissi an sël versant savojard; cola da la part valdostan-a a l'é stàita livrà dël 1873.

L'abà Chanoux modìfica

Ël pì arnomà dij resior dël Cit San Bernard a l'é stàit l'abà Pierre Chanoux, dal 1860 al 1909. An col perìod a son ëstàit inaugurà ël giardin botànich La Chanousia (1897) e la statua ëd Bernard ëd Menton (1902).

La capela-mausolé ëd Chanoux a l'é dël 1913; la ciaborna an mes dla Chanousia e ël neuv osservatòri meteorològich dl'ospissi a son ëstàit fabricà dël 1922.