De pictura

Ël De pictura (an piemontèis "An sla Pitura", an fiorentin Sulla Pittura) l'é 'n tratà an sla pitura scrivù da Leon Battista Alberti, dnans, dël 1435, an volgar fiorentin, an dedicandlo a Filippo Brunelleschi. Apress a l'ha scrivùlo an latin. An costa redassion a l'ha giontà d'àutri pensé e 'd coression dij boro, e a l'ha s-ciairì vàire ròbe, an rampiassand ij nòm e ij términ. A l'é stàita la prima euvra ëd na trilogìa 'd tratà an sj'art "magior" ch'a l'han avù 'n largh spantiament ant l'ambient umanìstich, rivanda a esse trèi test fondamentaj dl'Arnassensa. J'àutri doi a son ël De re aedificatoria (an sl'architetura, 1454) e 'l De statua (an sla scultura, con na datassion incerta, forse dël 1462). L'euvra a l'ha avù 'n sùit pùblich ant ël setor dla pràtica 'd pitura arnassenta, combin ch'a l'avìa 'n bon valor didàtich. La version volgar a l'é restà bastansa dësmentià fin-a quand ch'a l'é stàita torna edità dël 1847. La version latin-a a l'ha avù pi dë spantiament e a l'é stàita stampà an partìe, dont la prima ël 1540 a Basilea. Tutun con ës tratat-sì Alberti a l'ha anfluensà, da na mira teòrica, pa mach l'Arnassensa toscan-a (Leonardo da Vinci, Piero della Francesca), ma tut lòn ch'a l'é peui disse an sla pitura fin-a 'l dì d'ancheuj. Gestassion dl'euvra Alberti a l'era 'n mèmber ëd na famija fiorentin-a esijà durant le lòte polìtiche dël Sécol XIV, e a l'ha avù la ciansa 'd torné a Fiorensa mach dël 1434, dapress la cort papal ch'a l'avìa sogiornàie pr'un longh perìod, dcò për pijé part al Consili ëd Frara-Fiorensa-Basilea ch'as rëscontrava an coj agn-lì. Belessì a l'é vzinàsse al travaj dij novatori fiorentin (Filippo Brunelleschi, Donatello, Masaccio), ch'a spartìa con lor l'antëress për l'umanism e për l'art clàssica. Alberti a l'é stàit ël prim ch'a l'ha scrivù na teorìa rangià për j'inovassion dë sto strop ëd mèistr ant j'art. Ël De pictura a l'é stàita la prima tratassion ëd na dissiplin-a d'art pa mach antendùa cme na técnica manoal, ma cme n'arserca anteletual e coltural, ch'a sarìa malfé figurésse fòra dlë strasordinari anvironament fiorentin e scrivùa da n'autor diferent d'Alberti, un grand dot umanista, ma dcò për prim artista, combin che sò travaj ant j'art figurative a l'é ancor da dimostré, oltra ij pòch flatant coment ëd Giorgio Vasari. Con ël De Pictura Alberti a mirava màssime 'd dé na nòrma e 'n rangiament al figurativism, dcò grassie a la geometrìa, e con ëd but maraman didàtich. Ël tratà a contnisìa donca n'anàlisi ëd tuta la técnica e la teorìa 'd pitura antlora cognossùa, con n'organisassion ch'a surpassava ij precedent manuaj medievaj e d'euvre 'me 'l Lìber dl'Art ëd Cennino Cennini ëd pòche desen-e anans. Contnì Ël tratà a l'é fàit su da tre lìber: Ël prim lìber a parla sl'arpresentassion dla realtà tridimensional an mach doe dimension, e a conten un-a dij prim spiegon fàit espress pr'ël pùblich an sla përspetiva linear geométrica, prontà anviron dël 1416 da Filippo Brunelleschi, ch'a l'ha arseivù ben ij crédit ëd la dëscoverta, tant che Alberti a l'ha dedicà a Brunelleschi la virà dël 1436. La técnica 'd Brunelleschi as ripetìa spartienda 'l camp visual con na rej ëd quarèt, con ël contnì 'd ciaschëdun camp ch'as projetava an sla pitura travers na costrussion geométrica. Për fé sòn a-i era damanca 'd trové na mira la pi bon-a, e mach s'as vardava la pitura da la giusta distansa as cujìa la përfeta vision. Alberti a l'ha dëgordì cost meud ëd projeté le përspetive, an pensand a l'arpresentassion dël quàder com un tòch sessionà dla piràmid òtica, e 'l pont ëd mira lijà al pont ëd fuga, ch'as trovava an sl'orisont. Al pont ëd fuga a ponto tute le linie perpendicolar al pian dla pitura. Ant lë scond lìber a parla sla sirconscrission, la composission e an sl'arsèive 'j ciàir". Con Circumscriptio a antend com ësbossé ij contorn dij còrp; Con Compositio, l'element sentral dla tratassion d'Alberti, as antend com ësbossé ij tratch'a bindo ij contorn dij còrp, valadì la composission dla sena dla pitura; Con Receptio luminum a trata le tinte e 'l ciàir. Ël ters lìber dël tratà a conten dle nòte generaj an sël mesté dl'artista e a l'é un dij moment quand ch'as pensa a l'artista com un dot complet. A venta noté ant ël tratà le sitassion ëd Vitruv ch'a podrìo dimostré d'antëress d'Alberti për l'architetura fin da j'agn 1530.