Emossion

L'emossion as peul definisse tanme na sequensa ëd cambiament dë stat ch'a l'ha sò efet an sinch sistema orgànich (cognitiv, neurofisiològich, motor, motivassional, dël consèj), ëd na fasson antërdipendenta e sincronisà, 'me rispòsta a la valutassion dla pertinensa 'd në stìmol esterior o anterior an rapòrt a n'anteresse sentral për l'organism. La definission ëd minca nossion psicològica a smon ëd sòlit dle dificoltà ëd dimension, e ël concet d'emossion a l'é bin leugn d'esse n'ecession a la régola. Un problema particolar ant la chestion dla definission dl'emossion a ven dal fàit che, soens, j'enonsià as arferisso mach a n'aspet dl'emossion. An efet, ël concet d'emossion a l'é dovrà ëd fasson diferenta sconda che a sia considerà an arferiment a l'aspet stìmol, a l'esperiensa përsonal, a na fase d'un process, a na variàbil antërmedia o a na rispòsta. N'àutr problema ch'a ostàcola ij progress vers na precision pì granda ant la definission dl'emossion a rësguarda la lenga mojen dl'espression. An efet, la lenga ëd minca di e la lenga sientìfica a l'han pà ël midem but. An 'dzorpì, al di d'ancheuj ij progress sientìfich ant ës setor a eufro nen na mèj terminologìa. Tutun, chèich autor a l'ha armarcà che a podrìa esse bin nen avèj ëd definission trop rigorose dl'"emossion", an ëtnisend an cont dla fase ëd dësvlup d'ës setor. An efet na definission precisa a l'avrìa 'me conseguense d'aussé 'd frontere an tra ij fenòmeno. As arzigrìa parèj d'esclude d'l'anàlisi j'aspet che podrìo ancor arvelesse essensiaj a la comprension dl'ansema dël process. J'emossioni, da na mira evolussionista. La corent evolussionista, an psicologìa dj'emossion, a l'ha soa sorgiss ant ij travaj ëd Charles Darwin e ant la pubblicassion ëd sò lìber: The expression of the emotions in Man and Animals dël 1872. Conforma a sa corent, j'emossion a son n'ardità ëd nòstri antenà. A venta antlora ciamesse përchè e an che manera as son viaman dësvlupasse. Coma a l'han arciamà Orians e Heerwagen (1992), a l'época dij cassador-arcujidor, j'òm a dovìo bogesse 'd na fasson costanta për trové da mangé. Costi spostament a-j butavo an rapòrt con ëd fenòmeno ch'a së spetavo pà (cambiament climàtich, predator, e via fòrt) ciamand na rispòsta adatativa pronta. Conforma a Tobby e Cosmides (1990), j'emossion donca as dësvlupo tanme rispòsta a diferent ansema ëd situassion ricorent. A sòn, as peul giontesse ël prim prinsipi ëd Darwin, pr' ëspieghé coma na reassion a l'ancamin volontaria a dventa, con ël passé dle generassion, spontanea e ëd rifless. N'àutra particolarità dj'emossion a l'é soa espression, dël moro e dla vos. Ant un lìber dedicà a Darwin (Ekman, 1973), j'arsërche presentà, ch'a rësguardo j'espression faciaj, a confermo soa ipòtesi an sl'utilità comunicativa. Ekman a dirà ëdcò che: "l'espression dël moro a l'é ël pivò dla comunicassion an tra j'òm" (Rimé e Scherer, 1989). An efet, savèj lese ans ël moro a facìlita nòstre relassion sossiaj; d'àutra part n'anterpretassion ësbalià 'd na mìmica facial a peul fene adoté un comportament nen adeguà a la situassion. Pr'esempi, tra le sumie, cand un mas-cc dominant a scassa n'àutr mas-cc e che chiel-sì fa na smòrfia (espression ëd peur), ël mas-cc dominant a chita dë scasselo. Al contrari, s'a l'é ël mas-cc dominant ch'a fa l'istessa smòrfia, a së speta che ël mas-cc subordinà a ven-a a baselo. Ant ës sens-sì, l'espression facial a përmet d'anformé l'àutr ëd nòstre antension ma ëdcò dël comportament ch'i së spetoma da chiel. Anfin, ël darié prinsipi ëd Darwin a stabiliss l'anliura an tra emossion e sistema nervos. Belavans, Darwin a restrà mach motobin descritiv an sl'argument e a ventrà speté la teorìa dël fisiòlogh Walter Canon, ant j'agn 1920, për torna buté ël sistema nervos al senter dj'emossion (Canon, 1927). Emossioni: Affession; Amor; Sens ëd colpa; Fanatism; Gòj; Frustrassion; Gelosìa; Anvidia; Lussuria; Neuja; Ghignon; Passion; Pànich; Peur; Pentiment; Sodësfassion; Solitùdin; Timidëssa; Umiliassion; Vërgògna.