Epata

L'epata (dal grech antich: epaktai hemèrai = di giontà) a l’é com a dis lë scond cànon ëd l’arforma dël calendari gregorian, “ël nùmer ëd di dont l’ann solar comun ëd 365 di a sùpera l’ann lunar comun ëd 354 di”. Calendari lunar J’epate a son dovrà për trové la data ant ël calendari lunar partend da la data ant ël calendari solar comun. Ann solar e lunar N’ann (solar) ëd calendari a l’ha ëd nòrma 365 di (366 ant j’agn bisest). N’ann lunar a l’ha ëd nòrma 12 mèis lunar, ch’a duro an media 29,5 di (con na pcita resta). Donca l’ann lunar a l’ha dij mèis ch’ancamin-o con la lun-a neuva e a peulo esse ëd 30 ò 29 di e l’ann lunar a l’ha 12 x 29,5 = 354 di. A n’arzulta che l’ann solar a dura mach 11 di pì che l’ann lunar. Butoma ël cas che n’ann solar e n’ann lunar a deubio ancaminé ël midem di. A l’inissi dël sucessiv ann solar a son già passà 11 di dël neuv ann lunar. Dòp doi agn la diferensa acumulà a l’é ëd 22 di: l’inissi dij mèis lunar a sarà 11 di prima minca n’ann. Costi di an ecess ëd l’ann solar rispet a l’ann lunar a son ciamà epate. A venta gionteje al di dl’ann solar për savèj ël di dl’ann lunar. Tute le vòlte che l’epata a riva ò a sùpera ël 30, a bzògna gionté un mèis ëd pì (mèis embolìsmich) ant ël calendari lunar e gavé 30 da l’epata. Ma come consideré ij di bisest? A son ignorà ant ël càlcol. Ij di bisest as inserisso ant ël mèis lunar andoa ch’a dròco, an portandne la durata da 29 a 30 di ò ‘dcò da 30 a 31 di. Përparèj ël mèis lunar sucessiv a comensa ant la midema data dël calendari solar ëdcò ant j’agn bisest. Ël cicl ëd 19 agn L'ann tròpich a l’é pì longh ëd 365 di d’anviron 0,25 di, ma ‘dcò ël mèis lunar a l’é pì longh ëd 29,5 di. Sòn as coregg parèj. 19 agn solar a duro come 235 mèis lunar (cicl metònich). Un cicl a peul duré 6939 ò 6940 di, conforma ch’a-i sìo 4 ò 5 agn bisest an cost perìod ëd 19 agn. Dòp 19 agn le lunà a drocaran ant la midema data ëd l’ann solar e donca l’epata a tornrà a ripetse dòp 19 agn. Mecassìa, 19 x 11 = 209, e 209 a l’é nen un móltipl dël cicl ëd 30 nùmer d’epata (ël quossient ëd 209 : 30 a l’é 29, nen 0). Donca dòp 19 agn l’epata a dev esse coregiùa and giontandje 1 për ch’ël cicl as ripeta minca 19 agn. Costì a l’é lòn ch’as ciama saltus lunae. Ël nùmer ëd l’ann ant la serie dël cicl ëd 19 agn a l’é ciamà Nùmer d’òr. Ij 209 an pì a formo 7 mèis embolìsmich, për un total ëd 19×12 + 7 = 235 lunà. Epate lilian-e (gregorian-e) Malgré lòn ch’a récita ël scond cànon ëd l’arforma gregorian-a cità, j’epate an cost calendari-sì a peulo pì nen esse definìe an manera precisa come di. Luigi Lilio a la modificà la sempia relassion ëd Meton con le coression sentenarie dj’epate ëd n’unità: n'"equassion solar" ch’a diminuiss l’epata për j’agn andoa ël calendari gregorian a aboliss i di bisest (3 vòlte minca 400 agn) n'"equassion lunar" ch’a aumenta l’epata 8 vòlte minca 2500 agn. Ant ël calendari gregorian a-i é 30 valor possìbij për l’epata. J’epate a son sempe calcolà con ël quossient dël divisor 30, e a marco sempe la lun-a neuva. An conseguensa j’epate a son trentésim ëd na lunà (tithi). Tutun, na lunà a l’é pì curta ëd 30 di e donca l’unità dl’epata a val meno ch’un di. As peule armarché che Lilio a l’ha dovrà j’”equassion solar” për arporté an sincronìa ël calendari lunar con ël calendari giulian; j’”equassion lunar” a servirìo donca a corege ant ël longh perìod l’aprossimativa relassion metònica antra l’ann giulian e la lunà media. Mecassìa, j’”equassion” lunar” a son dovrà al’inissi ëd j’agn gregorian e nen ëd j’agn giulian. L’epata gregorian-a as ripet con un perìod ëd 5.700.000 agn.