Leonida I

Leonida I (an grech Λεωνίδας - fieul dël lion -; Sparta, 540 a.C. ca. – Termòpili, 11 ost 480 a.C.) a l'é stàit re dë Sparta tra 'l 490 a.C. e 'l 480 a.C..

Fieul d'Anassandrida, mèmber ëd la famija dj'Agiadi, a l'é dventà re dòp sò frel Cleomen I dont a l'ha marià la fija Gorgo.

Eròe dle Termòpili

A l'é famos për la resistensa che a l'ha oponù ansema a d'àutri 300 spartan për dësfende le Termòpili dnans a l'armada Persian-a, guidà dal re Serse (Sgonda Guèra Persian-a).

Fàita n'aliansa militar greca, ij grech a j'ero pa d'acòrdi dzora la mèj strategìa da dovré contra ij Persian; jë Spartan a vorìo combate ij Persian sla tèra-fërma e a vorìo felo davzin a Corint; j'Atenèis e d'àutre sità dla Grecia oriental a vorìo pronté la dësfèisa an manera da guerné un teritòri pì grand. A la finitiva l'ideja spartan-a a l'ha vagnà e a l'é decidusse 'd pronté na dësfèisa al pass ëd le Termòpili, postà tra 'l mont Eta e 'l gòlf Lamìach. Ël còl a l'era tant strèit e malasi ch'a podìa esse dësfèis ëdcò an condission d'anferiorità.

Dël 480 a.C. j'efòri, ij suprem magistrà spartan, a j'ero nen d'acòrdi a mandé 'd tropié lontan dal Peloponèis che a restava, për Sparta, ël teritòri pì amportant da dësfende. A la finitiva Leonida I a l'é stàit mandà al còl ëd le Termòpili, coma comandant ëd l'armada confederà ma con nomach 300 soldà spartan giutà da 7.000 volontari ruvà da la Focide, da la Beòssia e da la Lòcride.

Coma a conta Eròdot ant le Storie (libèr VII, 202), ij Grech che a spetavo an cost leu ij Persian a j'ero costi-sì: 300 tropié da Sparta, 1000 da Tegea e Mantinea, metà e metà; 120 a ruvavo da Orcomen an Arcadia e 1000 dal rest ëd l'Arcadia. Da Corint a-i na j'ero 400, ëd Flunte 200, da Micen-e 80: costi a j'ero coj dël Peloponèis. Da la Beòssia a ruvavo 700 Tespièis e 400 Teban. A costi-sì a son giuntasse ij Lòcri Opunzi con tute soe fòrse e 1000 Focèis. Ant ël midem temp Serse a l'era ruvà a le Termòpili e a l'avìa ancaminà l'atach sensa boneur.

Sgond Eròdot, ant ël prim di 'd combatiment, Serse a l'ha anvità Leonida a campé via j'arme e chiel a l'ha respondù: Μολών Λαβέ (“vnì a pijeje”). Dòp tre di 'd bataja, un grech traditor che as ciamava Efialte, a l'ha mostra al general Persian Idarne un senté për argiré 'l còl e pijé ëd sorprèisa ij grech.

Oramai batù, Leonida a l'ha pijà la decision ëd mandé via tuta l'armada e 'd resté con ij sò 300 soldà spartan e d'àutri 'd Tespia, për combate fin-a a la mòrt. La Bataja dle Termòpili a l'é costà a Serse pì che 20.000 òmo. Dòp la mòrt ëd Leonida, a l'é dventà re sò fieul Plistarch sota la tua dël frel Cleombrot (mòrt da lì a pòchi mèis) e peui sota la tua dël fieul ëd Cleombroto, Pausania.

Për arcordé l'imprèisa dij 300 spartan, a le Termòpili a l'han dedicaje un monument che, për soa grandor e posission, as peul ës-ciairé 'dcò dal mar.