Péricle

Péricle (an grech Περικλῆς; Atene, 495 a.C. – 429 a.C.) a l'é stàit un polìtich, general e orator grech. Orìgin Fieul ëd Santip, comandant ëd la flòta atenèisa ant la bataja ëd Micale, e d'Agariste, novoda 'd Clistene. Dël 463 a.C. a l'ha acusà Cimon d'avèj acetà ij sòld dël re 'd Macedònia Lissànder I për nen masselo. Polìtica Ant la bataja polìtica atenèisa tra 'l partì conservator, guidà da Cimon e orientà a na polìtica a favor ëd l'amicissia con Sparta, e col democràtich, comandà da Efialte, Péricle a l'é butasse da la part ëd chiel-sì. Dël 461 a.C. Cimon a l'é stàit mandà an esili e Péricle a l'é dventà la prinsipal figura polìtica atenèisa. Polìtica interna Péricle a l'é stàit ël polìtich che a l'ha anventà la mistoforìa, visadì na lèj che a arconossìa në stipendi a tuti ij sitadin che a pijavo part a la vita polìtica coma magistrà o nomach coma mèmber ëd la ciambrea. Parèj tuti ij sitadin ëd l'Àtica a l'han podù presentesse coma candidà e partecipé a la vita polìtica. Sota na mira sossial Péricle a l'ha avù na polìtica a favor ëd tuti ij sitadin pì dësgrassià: orfanin, mutilà 'd guèra e nen valévoj. Con la mistoforìa a son pa mancà le discussion da già che costa lèj a trasformava un privilegi përsonal dij sitadin pì rich ant un drit për tuti ij sitadin. Dël 451 a.C. Péricle a l'ha fàit na lèj sël drit ëd sitadinansa. Vàire a son ëstàite j'euvre pùbliche che a son construisse a Atene mersì a la volontà 'd Péricle: l'angrandiment dël Pireo, l'edificassion dël Partenon, ij Propilei, l'Ereteo, ël templi për Atena Nike. Polìtica strangera Dòp la pas ëd Calia (449 a.C.) che a l'ha sarà dël tut la guèra con la Persia, l'armada atenèisa dël 447 a.C.-446 a.C. a l'ha arestà l'arvira an Eubea e a Mègara. Péricle a l'é stàit bon a fé na pas con la sità dë Sparta e a ancaminé sò amperialism passìfich che a l'ha portà a la fondassion ëd le colònie ëd Thurii e d'Anfìpoli. Dòp l'arvira 'd Samo dël 440 a.C., lë scontent ëd j'alià a l'é fasse pì fòrt. Dël 432 a.C. Sparta a l'ha acetà l'arcesta 'd Corint e l'ha convocà la ciambrea federal ëd la Lija dël Pelopones, për pijé na posission comun-a contra Atene che a l'avìa combatù contra doe sità dla Lija: Corint e Mègara. La ciambrea dla Lija a l'ha peui pijà la decision d'ancaminé na guèra contra Atene. Péricle, che a savìa la fòrsa militar soa e dij sò nemis, a l'ha decidù ëd fé artiré tuta la popolassion andrinta le muraje atenèise an lassand parèj l'Àtica al nemis antramentre che la flòta atenèisa a controlava 'l mar, a sicurava ël provisionament ëd proviste e a mnassava le còste dël Pelopones. Dël 430 a.C. la situassion igénica a Atene a l'ha favorì lë spantiament d'un contagi che a l'ha massà 'd milen-e 'd përson-e e tra coste Péricle midem.