|
Un piemonteisism a l'é na paròla ò n'espression ëd na lenga ch'a l'ha sò adoss diretament da la lenga piemontèisa, e che soens a pija ël pòst ëd na paròla dl'istess significà an cola lenga.
Ij piemonteisism as treuvo dzortut ant la varietà dla lenga italian-a ch'as parla an Piemont. Visadì ch'a l'é nen mach an piemontèis ch'a-i é d'italianism, ma bele viceversa. Soens ij piemontèis as dan pa conta 'd sòn quand ch'a parlo an italian, e sòn a val ëdcò për coj ch'a vivo an Piemont ma a parlo nen piemontèis. As n'ancòrzo, nopà, quand ch'a seurto da Piemont e a dòvro a Roma o a Nàpoli d'espression coma far pranzo, cicless, solo più uno e ij roman ò ij napolitan a-j vardo dròlo...
Vardé sì dontré esempi ëd piemonteisism ant la lenga italian-a. Coma già dit, a son ëd paròle e d'espression ch'a podrìo esse nen capìe fòra 'd Piemont...
| Italian comun |
Piemonteisism |
Espression piemontèisa dont a deriva
|
| Solo (solamente) uno |
Solo più uno |
Mach pì un
|
| Gomma, chewing gum |
Cicles |
Cìcless
|
| Vero?\Non è vero? |
Neh? |
Neh?
|
| Sì, certo |
Eh! |
É
|
| Dài! Forza! |
Sà! |
Sah!
|
| Basta |
Bòn |
Bòn
|
| Bigné, pasta |
Bignola |
Bignòla
|
| Cornetto |
Croissant |
Croassan
|
| Caffè con cioccolato |
Marocchino |
Marochin
|
| Pranzare\cenare |
Far pranzo\cena |
Fé disné\sin-a
|
| Cretino, idiota |
Piciu (volgare), balengo |
Picio (grossé), balengo
|
| Omosessuale |
Cupio (volg.) |
Cupio (gr.)
|
| Prostituta |
Picia (volg.) |
Picia (gr.)
|
| Avere un rapporto sessuale |
Ciulare (volg.) |
Ciolé (gr.)
|
| Rubare |
Cacciare, ciulare (volg.) |
Cacé, ciolé (gr.)
|
| Ragazzino |
Gagno, gagnetto |
Gagno
|
| Alto (di statura) |
Grande |
Grand
|
| Anziano |
Grande |
Grand
|
| Bruciato, fulminato (di lampadina o congegno elettronico) |
Cimito |
Ciumì, Cëmmì
|
| Provocare, stimolare, eccitare |
Cissare, incistare |
Cissé
|
| Stavolta |
A 'sto giro (pop.) |
Sta vira
|
| Porgere, passare qualcosa |
Sporgere |
Spòrze
|
| Essere buono |
Essere bravo |
Esse brav
|
| Essere capace di\a |
Essere buono a |
Esse bon a
|
| Scommettere |
Far andare |
Fé andé
|
| Non oso... |
Non mi oso di... |
I m'ancalo nen ëd...
|
| Mi disse... |
Mi ha detto... |
A l'ha dime...
|
| Cercare di convincere, corteggiare |
Baccagliare |
Bacajé
|
| Farsi notare |
Marcare |
Marché
|
| Cogliere in fallo |
Sgamare |
Sgamé
|
| Ostacolare |
Fare storie/questioni |
Fé dle stòrie/question
|
| Lavorare sodo, sgobbare |
Ruscare |
Rusché
|
| Spesso (avv.) |
Sovente (motobin pì dovrà che "Spesso") |
Soens
|
| A volte, qualche volta |
Delle volte |
Ëd vòte
|
| Mentre |
Mentre che, nel mentre che |
Mentre che, antramentre (che)
|
Piemonteisism ch'a esisto pi nen
modìfica
Sì a-i é dontré piemonteisism che al di d'ancheuj as dòvro pi nen ò squasi pi nen ant gnun-a part dël Piemont.
- Fin-a a j'ani 50 ò 60, quand che l'italian a l'era ancor nen vàire spantià, n'eror motobin comun antra ij piemontèis a l'era 'd dovré 'l përnom italian ci al pòst dij përnom gli e le: it. io gli\le faccio un regalo a vnisìa io ci faccio un regalo. La rason ëd sòn a l'é che ël locativ it. ci (in quel luogo) as dis i an piemontèis, mentre che gli e le as diso j, che as pronunsia l'istess i, e da sì la confusion. Tutun, al di d'ancheuj pì gnun piemontèis a farìa n'eror parèj.
- Fin-a a j'ani 70 apopré: scancellare al pòst ëd cancellare, dal piem. Scancelé
- smangiare për prudere, erodere, consumare, dal piem. Smangé
- briòss al pòst ëd brioche, esempi 'd franseisism ch'a pija 'l pòst d'un piemonteisism.
Da noté che, fin-a a j'ani 60\70, la briòss piemontèisa a l'era na pasta fròla dossa, 'd forma quadrà, përfumà con smens dë fnoj.
Intercalé piemontèis ant ël discors an italian
modìfica
Squasi tuti coj ch'a vivo an Piemont, quand ch'a parlo an italian, bele se a son d'orìgin meridional, e bele se a son nen d'autut bon a parlé an piemontèis, a dòvro 'd frasi o d'espression piemontèise, an campandje sì e là ant ël discors. As peulo cité p. es.
- Torna? al pòst ëd Di nuovo?;
- Sah!;
- Va bin al pòst ëd Va bene;
- Is vëdoma! ò a la turinèisa As vedoma! al pòst ëd Ci vediamo!.
Da cité 'dcò l'imprecassion Bòja fàuss!, ancheuj pòch dovrà al contrari dla bëstëmmia dont a deriva Xxx fàuss, che curtà an Xxx fa' , a l'é vnù n'intercalé tan difondù che ij giovo 'd Turin a l'anserisso motobin soens e squasi mecanicament an qualsëssìa discors.
Pronunsia "piemontèisa" dl'italian
modìfica
Ant la TV italian-a soens as sent la parodìa dl'acsan piemontèis, ma ij piemontèis a san bin che sò acsan a l'é pròpri nen col ch'as sent ant le senëtte còmiche dla TV, ma a l'é bin diferent, e 'dcò j'italian as n'ancòrzo quand ch'a rivo an Piemont.
L'acsan piemontèis modern, specialment ant le sità, a l'é fasse pì còti che col 'd na vira. A l'inissi dël sécol passà, për esempi, ij piemontèis a j'ero nen bon a pronunsié certi son ëd l'italian, coma GL(I), SC(I) e la Z. Le vocaj a j'ero bin pì caraterisà, specialment la A tònica che a tendìa anvers Ò duverta motobin pì che adess. Al di d'ancheuj squasi pì gnun a pronunsia Vogliamo coma Voliamo, dovù al total ëspantiament ëd l'italian ant la region.
Comsëssìa l'acsan piemontèis a esist tutun. Vëdoma soe caraterìstiche prinsipaj:
- an general, aranda j'italian, la vos dij piemontèis a l'é percepìa coma pì nasal ò gotoral e pitòst aùssa; sòn a l'é dovù al fàit che për certi son piemontèis come N-, U, Ë, EU, as dòvra motobin la part darera dla gola, e a l'é coma se ij piemontèis a l'avèisso la vos "ampostà" parèj.
- la E an fin dla sìlaba a l'é sempe strèita, bele quand che an italian a l'é duverta: it. com. bène, acs. piem. béne
- la E an sìlaba sarà a l'é sempe duverta: it. com. pénna, acs. piem. pènna
- la O tònica a l'ha sempre 'l son dla Ò piemontèisa, bele quand che an italian a l'é strèita: it. com. rósso, acs. piem. ròsso. J'italian a la percepisso coma na cita U prima dla Ò, squasi ruòsso, për rende l'idèja
- la I tònica a l'é un pòch "andarera" e a tend na frisa anvers la É, mentre che an italian as pronunsia pì "anans": it. Torìno
- la A tònica a l'é scura e a tend na frisa anvers Ò, specialment antra ij monfrin: it. càsa
- la U a l'é "andarera" (coma la I) e a tend anvers la O strèita: it. cùra
- la S antra doe vocaj a l'é sempe sonora; it. mese as pronunsia con la SS da Firense an giù, ma a l'é méze an Piemont
- la SC e la GL na vòta as pronunsiavo SS e LI, ma giumaj tuti ij piemontèis a l'han amprendù a pronunsié sti son...
- la SC e la GN a son sempe déboj, mai dobie: it. com. montagn-gna, pesc-sce, ma acs. piem. montàgna, pésce
- la N an fin ëd parola as pronunsia coma la N- faucal piemontèisa: it. non avete, acs. piem. non- avete
- la R a peul esse un pòch a la fransèisa, ma nen për tuti ij piemontèis. As peul sente bin an sentend paròle coma giornale pronunsià da un piemontèis.
- la V prima o dòp dla U as sent squasi nen: acs. piem. uva, cosa vuòi
- a esist nen ël dobiament sintàtich dòp dij monossìlab, ch'a l'é motobin spantià ant l'Italia sentral e meridional: it. com. ho ddétto, è bbèllo, se ppòsso, acs. piem. ho détto, é bèllo, se pòsso
|
