Tuchinagi

Ël tuchinagi a l'é ël moviment d'arvira dij Tuchin, paisan e montagnin dël Canavèis e dla Val d'Osta che, da la fin dël sécol ch'a fa XIV a mità dël sécol ch'a fa XVI, a combato contra jë sgnor an vàire bataje. Ël moviment a pija l'andi da arvire ch'a-i ero staje an Auvergne e Lengadòca a ancaminé dal 1361, an conseguensa dle crisi econòmiche dla mità dël Tërzent, agravà da le devastassion dla guèra dij sent agn e da le taje esagerà dla coron-a. Si batibeuj a son ëstàit crasà con violensa dantorn a j'agn Otanta da Gioann ëd Valois, duca ëd Berry. Ij prim episòdi an Piemont a son j'arvire ëd Biela e d'Andorn dël 1377, e dal 1385 la flin-a dla popolassion a s-ciòpa an Canavèis e Val d'Osta. J'arvirà a treuvo l'apògg an fonsion anti-Savòja ëd Teodòr II, marchèis ëd Monfrà. Le bande ëd Tuchin a son formà da 'd disperà, ch'a j'ero tratà parèj d'utiss o ëd bes-ce, ma l'arvira a së spantia e la sitoassion as pasia mach vers ël 1391, cand jë sgnor a rivo a n'acòrdi con le comunità e Medeo VII a-j fa da garant. Ij ribej pì ostinà a son pendù. Për evité che 'l fenòmeno dël tuchinagi a podèissa arpet-se, ël Cont Ross a arforma ël sistema fiscal, an sbassand le taje. Ël perìod dlë scond tuchinagi a s-ciòpa vers ël 1441 e a dura pì 'd sent agn. Le lòte a son dzortut an val Soana, anté che ij montagnin a s'arviro a le prepotense dij nòbij. Dòp vàire ondà ëd repression, arvire e ricomposission tra le part, ant ël 1545 ël duca ëd Savòja a dà sò përdon aj ribej e a promet che ij nòbij a l'avrìo pì nen molestà ij montagnin. Ël moviment pian pian as dëstissa, ma a resta d'arferiment ideal për la popolassion.