Wikipedia:Stat ëd conservassion

Costa pàgina-sì a a l'é na guida për la Wikipedia. Lòn che i treuve ambelessì a l'é l'arzultà dël consens ëd vàire editor dapress a na discussion ant sl'argoment. J'artìcoj dla Wikipedia a dovrìo esse fait ant ij margin dë ste règole-sì. Che a buta pura a póst ël test për boro e përchè a sia pì belfé a leslo, ma për piasì che a dòvra la pàgina ëd discussion për smon-e dle variassion gròsse dla polìtica.

Ant j'artìcoj dla wikipedia as dòvro ste categorìe dë stat ëd conservassion-sì.

Për jë specie a arzigh d'estinsion e cole che as chërdo estinte dapress al 1500, is basoma ant sle categorìe dl'edission dël 1994 ò pura dël 2001 dla Lista Rossa dl'IUCN (Union Anternassional për la Conservassion dla Natura e dj'Arsorse Naturaj). Coste specie a dovrìo esse classificà conforma a coj criteri dla IUCN che a dòvro la base dat pì agiornà; ij criteri che i presentoma ambelessì a l'han mach un valor somari.

• Bass arzigh (BA): quand la specie a l'é staita considerà ma a-i intra nen ant ij criteri për esse Vulneràbila, A arzigh d'estinsion, ò Crìtica. Costa classificassion a l'ha tre sotsession:
  • BA/ps (Pòch Sagrinà) quand ën essend na categorìa BA a-i intra nen ant gnun-a dj'àutre doe sotsession. Pr'esempi: Leopard, Òrca.
  • BA/sa (Squasi ëd Arzigh), a brus dë esse qualificà Vulnerabila, ma anco' nen a livel da intreje ant ël criteri. Pr'esempi: Bigcone Douglas-fir.
  • BA/mp (a l'ha da Manca ëd Protession), quand che se as chitèisso j'amzure piajite për protege la specie chila a podrìa trovesse a droché sò livel ëd conservassion. Pr'esempi: 'Coast Redwood.
• Vulneràbil (VU): a l'é belfé che a vada a brus d'estinsion ant ël mojen perìod. Pr'esempi: Lémur con la coa ëd anej, Gran pescan bianch.
• Ad arzigh (AR): a l'é belfé che a vada motobin ampressa a brus d'estinsion. Pr'esempi: Balena bleu, Desert Bighorn Sheep, Panda gigant, Black-footed ferret.
• Crìtich (terminologìa Wikipedia) ò pura Ad arzigh crìtich (terminologìa IUCN) (CR): A l'é bele che a brus d'estinsion. Pr'esempi: Slender-billed Curlew, Luv ravass spagneul, Luv ross.
  • Crìtich (miraco estint) (ME): A l'é mach stait giontà da pòch a la classificassion, e a serv për dì dë specie che a-i ero an posission crìtica e dont a manco dat recent che a peulo confermene l'esistensa.
• Estint coma Sërvaj (ES): Chèich esemplar a-i é anco' an catività, e/ò la specie a l'é staita torna butà an libertà fòra da sò anvironament natural original, ma gavà sossì la specie a-i intra ant ij criteri che a definisso "Estint", përchè as chërd pa che a-i në resta gnun-a popolassion natural an libertà. "Eliminà" as dòvra për definì na sitoassion ëd na specie che a l'é anco' n'esistensa ma a l'é staita estinta ant un pòst che a l'era un dij sò anvironament naturaj. Pr'esempi: Corvajass Hawajan, Scimitar Oryx.
• Estint d'autut (EA): dapress a contròj an gran scala, fait con metodologìa sientìfica, a l'é nen trovasne gnanca n'esemplar an vita. L'ùltim as chërd che a sia mòrt dapress al 1500. Pr'esempi: Thylacine, Dòdo, Mòa, Huia.
• A manco dëj dat (MD): an tasson a l'é listà parej quand a manca l'informassion dont a fa da manca për giudiché sò stat ëd conservassion e d'arzigh, ò përchè as sapia pa l'amzura ëd soa popolassion, ò che as sapia nen a che arzigh che a-i va a brus, ò pura che a-i sia n'ancertessa tassonòmica a rësguard dla validita dël tasson midem.

Coste categorìe-sì a son adissionaj e specìfiche dla Wikipedia, andóa as dòvro për traté cole specie che a son fòra dij lìmit dëj criteri dla Lista Rossa dl'IUCN. Ij criteri dl'IUCN a l'han autorità sientìfica e a dovrìo esse dovrà tute le vire che as peul felo.

• Doméstich: gnun arzigh imedià për la dzorvivensa dla specie. Costa categorìa as ancrosia con cola a Bass arzigh, ma a ven aplicà a òmo e bes-ce domèstiche, che as peulo nen tratesse con ij criteri dla IUCN. Pr'esempi: Òmo, Gat, Can, Llama. An tute le manere, vàire specie a dòvro ij criteri dla IUCN për qualifiché soa popolassion sërvaja.
• Preistòrich: sòn a-i resta antrames a Estint d'autut e Fòssil: as trata dle specie estinte anans dël 1500. As àplica quand almanch n'esemplar dla specie a l'é restane an forma nen fòssila, ò pura semi-fòssila (con sòn as veul dì che na part amportanta ëd sò contnù orgànich a l'é restà; che a varda subfòssil). Sòn a l'ha gran amportansa ant lë studi dl'evolussion dl'òmo, përchè l'anàlisi molecolar a peul esse dovrà për fé paragon antra repert modern e prehistoric. Pr'esempi: Mammuthus exilis, Leon dle caverne, Òmo ëd Neanderthal. An general, sòn a comprend j'estinsion dël perìod Quaternari, anans che a-i rivèissa ël contat con l'ossident.
• Fòssil: Nen tant na stat ëd conservassion, ma pitòst l'indicassion che la specie a l'é conossùa mach da rest fossij. Pr'esempi: Tyrannosaurus rex, Australopithecus, Ammonite.

A venta ëdcò noté che la literatura sientìfica për sòlit a fa nen vàire distinsion antra repert fòssij e sub-fòssij. Parland an general, se e quand dël tasson as peul fesse n'anàlisi për la datassion al radiocarbònio, ël tasson midem as classìfica coma "Preistòrich". J'ùltime dëscoèrte ëd lòn che a smija esse un rest ëd material orgànich an chèich repert ëd dinosauro, d'àutra part, a-i bogerìo nen dë stat. Rasonand a truch e branca as peul disse che un tasson che sia restà estint ant j'ùltim 50-30.000 agn a peul esse candidà për la classificassion coma "Preistòrich".

• Stamp:Lts
• Taxobox usage (status codes)

Anliure Esterne

• IUCN Red List Categories & Criteria (1994)
• BirdLife International species database - arferiment stàndard për lë stat ëd conservassion ëd tasson d'osej recent.