Àbaco

Ricostrussion ëd n'àbaco dij Roman J'àbaco a j'ero ëd taulëtte dovrà për fé dij cont, e a son un dij prim utiss ëd cont dont i l'oma notissia. Ël nòm a ven dal grech ἅβαξ che a soa vira a l'é belfé ch'a ven-a da l'ebréo abaq, ch'a veul dì póer, an arferiment a l'àbaco a póer. A j'ero spartì an colòne, e o bin a së spalmavo ëd sostanse tanme dla sira o dla sabia për podèj gravé ij nùmer con na ponta aùssa, opura as pogiavo dle cite pere (ij calculi). Dle vire, ant ij mërcà, j'àbaco a j'ero gravà për tèra, vnisend a fé part dël paviment. Fonsionament L'àbaco a l'é n'utiss ëd cont mecànich, gropà a l'afirmesse dla numerassion posissional indian-a-àraba. N'àbaco normal a l'é fàit da na serie ëd guide paralele (ch'a peulo esse dij fij, dle rainure o d'àutr), mincadun-a ch'a marca n'órdin ëd grandëssa: unità, desen-e, senten-e e via fòrt, o ëdcò d'órdin ëd grandëssa frassionari. Arlongh coste guide a së spòsto 'd cite pere o d'àutri marca-pòst. Vàire tipo d'àbaco N'àbaco a peul esse realisà an manere diferente e con vàire complessità dë strutura; a mincadun-a a corëspond na convension për l'arpresentassion dij nùmer. La taulëtta për fé ij cont La taulëtta për fé ij cont, dovrà ant l'età ëd mes an tuta l'Euròpa ossidental, ant un-a ëd soe dariere version a l'era fàita da na tàula ëd bòsch andoa a j'ero tirà dle linie paralele. Dij geton e d'àutri oget a podìo donca esse piassà an sle linie e ant jë spassi antra na linia e l'àutra, conforma a la convension che un geton an sna linia a apresenta 1 e an në spassi antra doe linie a arpresenta 5: donca, ansima a minca linia a peulo sté al pì quatr geton e antra doe linie nen pì che un geton. Con cost àbaco a peulo arpresentesse ij nùmer decimaj e, an avzinand vàire taulëtte, a peulo fesse j'operassion dl'aritmética. Costa strutura d'àbaco a arciama cola dl'antich soroban. L'àbaco a scompartiment L'àbaco a scompartiment a peul esse realisà an dissegnand ansima a 'n cartlon un retàngol ëspartì an vàire part uguaj che, da drita a snistra, a arpresento ël pòst ocupà ant ij nùmer da j'unità dij vàire órdin, conforma a la base dovrà. Për arpresenté un nùmer an costa base, as butà na quantità 'd geton ugual al nùmer ant la zòna pì a drita. As argropo peui ij geton an partìe formà da tanti geton quant a l'é la base e as rampiassa minca partìa con un geton ant la zòna sùbit pì a snistra; as arpet ël procediment da drita a snistra fin ch'a l'é possìbil. As oten përparèj n'arpresentassion dël nùmer ant la base dovrà: minca gifra a l'é dàita dal nùmer ëd geton ch'a resto ant la zòna corëspondenta. Con cost utiss as peulo arpresentesse ij nùmer e fé ij cont an qualsëssìa base. L'àbaco cinèis L'àbaco cinèis a l'é formà da tërdes colòne ëd balòte, partagià da na bara trasversal. Minca colòna a l'ha sinch balòte sota la bara e doe dëdzora; cole ëdzora a valo sinch ëd cole da sota. D'àutri tipo d'àbaco Ël minicalcolator Papy. Na curiosità L'àbaco a damé, dovrà ant j'Ìsole britàniche, a l'ha dàit ël nòm ëd canslé dël damé al ministr dle finanse dël Regn Unì. A pòrto sò nòm Scòla d'àbaco.