Età ëd mes

Conforma a l'arpartission pì spantià dla stòria europenga da part dj'anteletuaj, l'età ëd mes, an latin media tempestas o ëdcò media aetas (paròla dovrà la prima vira da Flavius Blondus), a l'é ël perìod an tra l'età clàssica e la moderna. An tuta Euròpa l'età ëd mes a ancamin-a d'l'ann 476, scond na convension decidùa da jë stòrich, che a l'é l'ann dla deposission dl'ùltim imperator roman Ròmol Augùstul e dla fin dl'Imperi Roman d'Ossident. La fin dl'età ëd mes a l'é pa l'istessa daspërtut. Le conseguense dla fin ëd l'età 'd mes a la longa a son ëstàite lë s-ciòde dl'Arnassensa e dle monarchìe nassionaj. J'agn pì dovrà për marché la fin dl'età ëd mes a son ël 1453, ann ch'a-i dròca la sità ëd Costantinopòl ant le man dij Turch e dla la fin dla Guèra dij sent agn an tra la Fransa e l'Anghiltèra, ël 1492, ann dla dëscuverta dj'Amériche e dla fin dël perìod islàmich an Ëspagna o ëdcò ël 1517, ann dl'arforma protestanta. Cheidun a dis che la fin dl'età ëd mes a l'é a la mità dl'ann 1250, ann dla mòrt ëd Federich II dë Svevia. L'età ëd mes a l'é dividùa an doe part: L'àuta età ëd mes, (ciamà ëdcò sécoj sombr) ch'a dura dal sécol V fin-a al X, caraterisà da na granda miseria, e da le continue anvassion da part djë slav, dj' àrabo, dij vichingh e dj'ùngar. La bassa età ëd mes ch'a dura dal sécol ch'a fa XI fin-a al sécol ch'a fa XV e ch'a vëdd n'arnassensa dla vita ant le sità, n'atività comersial sempre pì fòrta ëdcò për ël bon goern dle sgnorìe, la costrussion ëd cese, lë s-ciòde dle banche. Dlongh apress ch'a-i dròca l'Imperi Roman d'Ossident, le popolassion dël nòrd e dl'est dl'Euròpa a taco a fesse guèra an tra ëd lor, për rivé a na arcostrussion, dzortut local, dl'organisassion aministrativa, militar, econòmica e giurìdica. A l'é ëdcò a disse che dël 476 a-i é gnente ch'a-i suced. Ël cambiament a l'era gia rivà con l'imperator Teodòsio, cand ël cristianésim a dventa religion ëd lë stat (380 dGC).