Arnassensa
 L' Arnassensa a l'é stàit un perìod d'arnovament artìstich e coltural dla stòria d'Euròpa an tra l'Età ëd mes e l'Età Moderna. Cost perìod, che pì o meno a ancamin-a an tra 'l sécol ch'a fa XV e la mità dël sécol ch'a fa XVI, a treuva un neuv ideal ëd vita e n'arnovament ant jë studi umanìstich. Un dij sò but a l'era la riapropiassion dël patrimòni coltural ëd l'antichità. Ël sènter prinsipal ëd cost moviment a l'é stàita la sità ëd Firense, an Italia. La dëscuverta ëd test grech e latin dl'Imperi Bisantin, conservà ant ij monasté, a men-a a na caterva dë studi e d'anvension. Cheidun a sara cost perìod al 6 ëd mai dël 1527, cand Roma a l'era anvadùa da j'armade spagneule e alman-e ëd re Carl V. Ant la stòria dla mùsica, nopà, la fin dl'Arnassensa a l'é an tra ël 1600 e ël 1620. Orìgin dla paròlamodìficaËl prim a parlé d'arnassensa a l'é stàit ël pitor e architet Giorgio Vasari an sò tratà Vita de' piu' eccellenti architetti, pittori et scultori italiani për parlé dël moviment ch'a ancaminava con Giòt ëd Bondon e Masaccio e con Donatello, e a molava lë stil grech-bisantin, për rivé con Michelàngel a sorpassé ëdcò ij mèistr ëd l'antichità. Ma la paternità dla paròla a l'é dlë stòrich Jules Michelet ch'a la deuvra dël 1855 për indiché la dëscuverta dël mond e dl'òm ant ël sécol ch'a fa XVI. Costa afermassion a ven ëspantià d'la stòrich Jacob Burckhardt ch'a parla dl'Arnassensa coma dël perìod ëstòrich anté che l'umanità e la cossiensa moderna a s-ciàiro la lus, apress ël perìod sombr dl'Età ëd mes. Diferense con l'età ëd mesmodìficaL'Arnassensa a pòrta ëd grand cambiament ant la polìtica, ant l'economìa e ëdcò ant la religion: An polìtica, ant la part oriental, as fa viaman pì granda l'espansion dl'Imperi Otoman. Apress ël droché dla sità ëd Costantinòpoli, a conossrà na granda espansion an rivand a pijé l'Ungherìa, e rivand fin-a a l'Àustria, e intrand ëdcò ant ël Friul. La part ossidental a l'é caraterisà d'lë s-ciòde djë stat modern, dle monarchìe nassionaj ëd Fransa e Spagna e dl'imperi ëd Carl V. La diferensa con le monarchìe dl'Età ëd mes a l'é ant l'acentrament dël podèj. An economìa con la dëscuverta dj'Amériche a ancamin-o j'espansion coloniaj. Dij grand cambiament a rivo ëdcò an Euròpa. La dëscuverta dël neuv mond a fa tramudé l'economìa dal Mediterani al Nòrd América. L'economìa feodal tìpica dl'età ëd mes a lassa ël post ai comersi con le nav. Ant la religion a-i riva l'arforma protestanta. ArchiteturamodìficaËl model ëd costrussion pi arpresentativ dl'Arnassensa a l'é l'edifissi a pianta sentral. Përsonalità dl'Arnassensamodìfica |