Giorgio Vasari

Giorgio Vasari, a l'era nassù a Aress ai 30 ëd luj dël 1511 e a l'é mòrt a Firense ai 27 ëd giugn dël 1574. Formassion Vasari a l'é stàit n'anlev ësvicc ëd Gulielm da Marsèja, brav vedrié, al qual a l'era stàit arcomandà da sò parent Luca Signorelli, pitor. A disset agn, ël cardinal Silvio Passerin a lo manda a studié a Firense anté ch'a frequenta 'l laboratòri dlë scultor Baccio Bandinelli e 'l sìrcol d'Andrea del Sarto e sòj student Ross Fiorentin e Jacopo Pontormo. A Fiorensa a conòss ëdcò Michelàngel pòch anans sò tramud a Roma dël 1532, cand a l'é intrà al servissi dël cardinal Ipòlit dij Médici. St'ancontr a anfluensa tant la pitura 'd Vasari. Soe euvre Pitura Dël 1529 a l'ha visità Roma anté ch'a l'ha studià j'euvre ëd Rafael e d'àutri artista dl'Arnassensa roman-a. Le piture maneriste ëd Vasari a son stàite apressià pì cand a l'era viv che peui. Dël 1547 a l'ha completà l'ala dla canslerìa 'd Palazzo della Cancelleria a Roma con ëd fresch ch'a l'han arseivù 'l nòm ëd Sala dei Cento Giorni. A l'é stàit tòst angagià dai mèmber dla Famija Médici a Fiorensa e Roma, e a l'ha travajà 'dcò a Nàpoli, Aress e d'àutre sità. La pì part ëd soe piture a esisto ancora ancheuj e la pì amportanta a l'é l'euvra dle muraje e dij plafon ant la Sala di Cosimo I a Palass Vej a Firense, andoa chiel e sòj assistent a l'han travajà dal 1555 e ij fresch a son stàit anandià da chiel ant la granda cùpola dël Dòm ëd Firense; a son stàit furnì da Federico Zuccari con l'agiut ëd Giovanni Balducci. Chiel a l'ha 'dcò giutà a organisé la decorassion dlë Studìolo, che adess a resta un tòch ëd Palass Vej. Ëd chiel as goerna ëdcò n'Autoritrat dël 1566-1568 (euli su tèila, 100,5x80 centim; conservà a la galarìa dj'Ufissi a Firense). Architetura Vasari a l'é stàit mèistr dël Manerism e a l'ha travajà për squasi tuta soa vita artìstica ant la sità 'd Firense, dzortut mersì ai travaj che a-j dasìa da fé la famija fiorentin-a dij Médici. Vasari a l'é stàit maraman pì bon da architet che da pitor. Soa lògia 'd Palass dj'Ufissi vzin a l'Arn a duverta la vista a l'estremità ëd soa longa e strèita cort, n'esempi ùnich d'urbanìstica ch'a fonsion-a 'me piassa pùblica e che, se considerà 'me 'n viasseul, a resta ùnica grassie a sòj trat architeturaj uniform. La vista dla lògia dal fium Arn a mostra che, con ël Coridor ëd Vasari, a l'é un-a dle pòche struture arlongh ël fium ch'as duverta vers ël fium midem e a smija ambrassé l'ambient dla riva fluvial. A Fiorensa Vasari a l'ha 'dcò batì ël longh passage, ancheuj ciamà Coridor ëd Vasari, ch'a gionza j'Ufissi con Palass Pitti an sl'àutra riva dël fium. Ël coridor sarà a passa arlongh l'Arn dzora d'arcà, a traversa 'l Pont Vej e a anvlupa l'esterior ëd vàire costrussion dël pont edificà. A l'ha 'dcò arnovà le cese dl'età ëd mes ëd Santa Marìa Neuva e Santa Cros. An tute e doe a l'ha gavà 'l còro àut e 'l plafon e a l'ha armodlà 'l còro daré conforma 'l gust manierista 'd sò temp. An Santa Cros a l'é stàit responsàbil dle piture dl'Adorassion dij Mago ch'a l'é stàita comissionà da Papa Pio V dël 1566 e a l'é stàita completà an fërvé 1567. A l'é stàita restaurà ëd recent, prima 'd na mostra dël 2011 a Roma e Nàpoli. Giorgio Vasari a l'ha travajà ëdcò an la Cesa ëd Santa Cros ëd Bòsch Marengh (Lissandria). Dël 1562 Vasari a l'ha batì la cùpola otagonal dla Basìlica dla Madòna dl'Umiltà a Pistòja, n'amportant esempi d'architetura manierista A Roma Vasari a l'ha travajà con Giacomo Barozzi da Vignola e Bartolomeo Ammanati a la Vila Giulia ëd Papa Giulio III. Le Vite Solena cuvertin-a manierista ëd Le Vite (1550) Soens ciamà "ël prim stòrich d'art",, Vasari a l'ha anventà 'l géner dl'enciclopedìa dle biografìe dj'artista con soa euvra Le Vite de' più eccellenti pittori, scultori, ed architettori, da Cimabue insino a' tempi nostri (Le Vite dij pì Ecelent Pitor, Scoltur e Architet), dedicà al granduca Còsim I Médici, ch'a l'é stàita publicà për la prima vira dël 1550. A l'é stàit ël prim ch'a l'ha dovrà 'l mòt Arnassensa, bele che na cossiensa dla corent "arnàssùa" a l'era già presenta ant j'art dal temp d'Alberti e chiel a l'é 'dcò stàit col ch'a l'ha definì l'Art gòtica, combin che chiel a l'ha dovrà mach la definission gòt, associà a n'idèja d'art djë stij bàrbar germànich contrari a col latin. Le Vite a conten-o ëdcò 'n tratà sij meud e le técniche dovrà ant j'art. Ël lìber a l'é stàit parsialman riscrivù e slargà dël 1568 con la gionta dij ritrat gravà dj'artista (dont cheidun revà). L'euvra a l'é nòta për favorì motobin Firense e a tend a atribuì ai fiorentin tùit ij dësvlup ëd l'art dl'Arnassensa, pr'esempi l'anvension dla gravura. L'art venessian-a an particolar (tanme tuta ël rest ëd l'art europenga), a l'é motobin ignorà ant la prima edission. Fra la prima e la sconda edission Vasari a va a Venessia e dòp la vìsita a da motobin pì d'atension a l'art venessian-a (ancludend ant soa euvra ëdcò Tissian), ma a l'ha falo sensa rivé a 'n giudissi neutral an s'argoment. Le biografìe ëd Vasari a son pien-e d'amusant petegolam. Vàire conte a son vere, mentre d'àutre a son legende; pr'esempi la conta ëd Giotto che da giovo a l'ha piturà na mosca an s'un quàder ëd Cimabue che 'l vej mèistr a l'ha tentà dë scassela chërdendla vera a riva da na midema conta greca antica sël pitor Apel. Comsëssìa con dle cite ecession ël giudissi estétich ëd Vasari a l'é mostrasse obietiv e aùss. Chiel a l'ha nen sërcà le dàite precise dj'euvre e dij përsonage, 'me a fan jë stòrich d'art modern, e naturalman soe vite a son për la pì part dij pitor a chiel contemporani e dla generassion dlongh anans. Ij rìtich modern, con ij neuv materiaj disponìbij për j'arserche, a l'han coregiù vàire 'd soe dàite e atribussion. Vasari a anclud dë sbòss dla vita soa pròpia a la fin ëd Le Vite, e a gionta d'àutri detaj ëd chiel e 'd soa famija ant la biografìa ëd Lazzaro Vasari e Francesco de' Rossi Salviati. Scond lë stòrich Richard Goldthwaite, Vasari a l'é stàit un dij prim autor ch'l'han dovrà 'l mòt "competission" (o concorrenza an italian) con sò sens econòmich. A l'ha dovrala pì che na vira e dzortut ant l'achit dla vita 'd Pietro Perugino, spiegand le rason dla supremassìa artìstica 'd Fiorensa. Da la mira ëd Vasari, j'artista fiorentin a son ëstàit ecelent përchè a l'ero afamà e a l'ero afamà përché a-i era na rudia competission antra 'd lor pr'otnì le comission djë sgnor. Sta competission, a dis, a l'é "un dij nuriment ch'a-j manten". A pòrto sò nòm Ca Vasari Nòte