Dòm ëd Santa Marìa Assonta (Sien-a)

L'amponenta catedral ëd Santa Marìa Assonta a resta an piassa dël Dòm, ant ël pont pi àut ëd Sien-a. La cesa, coma as presenta al di d'ancheuj con soe ancrostassion ëd bande bianche e vërde e soa fassada motobin archincà, a l'é l'arzultà 'd pi 'd sent agn ëd costrussion. A mità dël sécol ch'a fà XII, a l'época ant la qual la sità a l'ha avù soa prima espansion, ël goern comunal a l'ha ancaminà a elaboré un proget ëd catedral, për rampiassé la veja cesa con un-a pi granda. La basìlica, dë stil romànich tardiv ancaminà dël 1210, a l'era già bin avansà, con muraje e pilie già finìe, cand dël 1258 ij sistersens ëd San Galgan a l'han arpijà la diression dij travaj e a l'han livrà la costrussion dla cùpola e dël còro. Dël 1284 a l'é ciamà Giovanni Pisano, ch'as buta a travajé a l'esecussion ëd la fassada. Ël dòm a passa a travers doe gròsse trasformassion, dël 1316 e dël 1369, prima ëd rivé a soe dimension dël di d'ancheuj. Për prima còsa, a së slonga ël còro a est; për sòn a-i é damanca ëd fabriché na cesa bassa ch'a dventrà ël batisteri. Ëdcò ël transet a l'é slongà e slargà. Peui as àussa la navà, lòn ch'a së s-ciàira bin da la diferensa d'ancrostassion. La fassada La fassada, a ossident, concepìa da Giovanni Pisano, a l'é larga, motobin àuta e a tre portaj. Pisano a progeta le colòne e le gulie lateraj. Dël 1296 Pisano a chita la sità për via ëd contensios ch'a lo opon-o al goern. A l'é mach dël 1376 che Giovanni ëd Cecco, pijand a model la fassada dla catedral d'Orvieto creà da l'architet senèis Lorenzo Maitani, a livra la part superior a tre gulie e ël roson ëdzora ël portal sentral. Ij tre grand mosàich dël fronton a son l'euvra d'artista venessian dël sécol ch'a fà XIX. Ël cioché e la cùpola L'àut cioché ch'as alva ant ël canton formà da la navà e ël transet a dòmina la banda oriental dël dòm. Ant ël 1300 a l'é stàit arvestì ëd soe linie regolar, ch'a-j dan sò aspet caraterìstich dël di d'ancheuj. La cùpola dla crosiera dël transet, ch'a smon na pianta esagonal e n'àut tamborn, a l'é stàita livrà dël 1264. Sent agn pi tard la navà a l'é stàita riaussà e mach pròpe la cùpola a dzormonta ancor ij cop ëd la cesa: ël tamborn a spariss d'autut a l'anterior ëd l'edifissi. L'anterior Andrinta, ël dòm a smon në spitàcol grandios. Ël pressios paviment an ancrostassion ëd màrmol a l'é stàit realisà antra 'l 1369 e la mità dël sécol ch'a fà XV. Antra le grande euvre d'art dël dòm a-i é la cadrega an màrmol realisà da Nicola Pisano antra 'l 1265 e ël 1268. Gavà për la sparission ëd sò color d'orìgin, a l'é restà an bon ëstat, malgré ch'a sia stàita spostà e ch'as sio giontasse na scala e un pedestal. Ij detaj dle sene gravà ant ël màrmol a mostro ël valor ëd l'artista. Ij contrat ëd l'ordinassion a massion-o ëdcò ij nòm dij colaborador ëd l'artista: sò fieul, ancor minor, Giovanni e Arnolfo ëd Cambio. Ël dòm neuv Dël 1339 la comun-a ëd Sien-a a l'ha decidù ëd sorpassé soe rivaj, Pisa e Firense, con la costrussion d'un neuv edifissi. As tratava 'd trasformé la cesa esistenta an transet e ëd gionteje na navà orientà vers l'òvest. La diression dij travaj a l'é stàita afidà a lë scultor, oréfiss e architet senèis Pietro ëd Lando, fàit ciamé a pòsta da Nàpoli, andoa as trovava al servissi ëd Robert d'Angiò. Ij travaj a son andàit anans an pressa e an pòch temp a son ëstàite realisà fondamente, muraje e decorassion ëd màrmol. Peui, dël 1348, ann dla gran pest, ël cantié a l'é stàit anterompù. Apress a l'han ës-ciairà dij gròss difet ant le fondamente e dle filure nen armediàbij ant la muradura. Costi eror ëstàtich dovù a la tròpa pressa ant la costrussion a l'han nen podù esse coregiù, a l'é dovusse bandoné ël proget e demolì le part ch'a mnassavo ëd droché. Dl'ambissios proget, a-i resta mach pi un gigantesch frament con na part ëd la muraja ch'a contnisìa la navà, ël colateral drit e l'àut mur ëd fassada.