Drita (polìtica)

Ël Palass ëd Versailles, andoa as riunìo jë Stat Generaj fransèis, e a l'é na-ie la distinsion antra drita e gàucia An polìtica as dis drita për definì vàire posission teòriche e pràtiche e l'espression a l'ha dij sust diferent a sconda dël temp e dël pòst dont as parla. Quand a l'é nàita, dij temp dla Rivolussion fransèisa, l'espression a servìa për definì ij sostenidor ëd la monarchìa. Da 'nt la mità dël sécol ch'a fa XIX, na vira che l'espression gàucia a l'era vnùita a indiché vàire forme 'd socialism, comunism e anarchìsm, drita a l'é passà a esse arferì a la conservassion, al liberalism clàssich, al libertarism basà ant sël mërcà lìber, e a tuta na gama d'ideologìe corelà a ste posission-sì. Ël Parlament ëd la Repùblica italian-a. Da la disposission ëd le cadreghe dij parlamentar rispet a cola dël Pressident a ven-o le dission drita e snista. Stòria Dij temp ëd la Rivolussion Fransèisa, l'espression a l'ha anandià a esse dovrà quand ij deputà liberaj dël Ters Ëstat a l'han pijàit l'andi a setesse a la snista dla cadrega dël Pressident, ant jë Stat Generaj Fransèis dël 1789. Nobiltà e component ëd lë Scond Ëstat (ël cler) për sòlit as setavo a la drita. Ant j'Assemblée Legislative ch'a son ëvnùje dapress a sòn, ij monàrchich ch'a sostnìo l'Antich Regim a l'han 'cò lor setasse a la drita, ën ereditand parej ël tilèt dij doj prim ëstat. Anco' al dì d'ancheuj ant l'Assembléa Nassional Fransèisa ij rapresentant a l'han mantnù la costuma dë setesse da snista a drita (rispet al Pressident ëd l'Assembléa midema) për esprime sò orientament polìtich. Rivà a la fin dël sécol ch'a fa XIX, lë schierament polìtich fransèis a vnisìa rapresentà për sòlit coma gàucia estrema (socialista e radicaj), center-ësnista (Republican liberaj), cénter (Moderà e Republican Conservator), cénter-drita (Monàrchich Costitussionaj, Orleanista e Bonapartista), e drita estrema (Ultra-Realista e Legitimista). Ël concet ëd 'drita' dapress a la mòrt ëd j'ideologìe Col passé dël temp e l'evolussion dël pensé polìtich a l'é fasse viaman pì malfé dé na definission s-ciapà col piolòt ëd lòn ch'a sio drita e snista. An tuti e doj jë schierament as treuvo soèns part ëd programa che a rigor a dovrìo sté da la part anversa (coma 'l liberism ëd le sniste e na certa tendensa a l'antervent statal an economìa dle drite). Tuti e doj jë schierament a son motobin soèns formà da vàire ànime an conflit l'un-a con l'àutra. Al dì d'ancheuj le posission pì conservatriss a son soèns pì rapresentà dai partì che as seto al cénter, con le due estreme posissionà ant sle domande pì radicaj ëd cambiament ëd la forma stat. La drita a resta pì caraterisà da ategiament estrem che a van anvers a nassionalism e nostalgìa për j'esperiense fassiste, con forme pì moderà ancentrà ansima a la protession dij podej ëd lë stat contra lë slargament ëd coj ëd l'Union Europenga, ma ëdcò con tendense federaliste che ij podej ëd lë stat a tiro a scurteje. An general a resta patrimòni dla drita la posission catòlica pì conservatriss, dëmentrè che le simpatìe për l'istitut monàrchich a son giumaj squasi sparìe dal panorama polìtich. La drita a l'é 'cò la part pì vocal ant ël ciamé la limitassion ëd fenòmeno coma l'imigrassion e ant ël ciamé na gestion viaman pì dura ëd l'órdin pùblich. A pàira pòch a ciamé la gent an piassa e a l'ha nen vàire presensa ant le struture sindacaj, ën contand pì che tut ansima a dle forme ëd consens da magioransa silensiosa. Contut che vàire sò moviment estremista a l'abio dj'ategiament mach agressiv e rassista anvers a j'imigrà, la drita moderà a l'ha vàire esponent ch'a rivo da minoranse che a tuta prima la drita midema a l'avìa contrastà. Ant jë Stat Unì d'América a son vàire j'esponent ëd color che a l'han fait cariera ant ël Partì Republican. A l'é malfé definì na composission sossial e étnica dl'eletorà 'd drita, tant an Italia che pì an general ant ël mond; comsëssìa, as peul soèns trové n'efet ch'a peul ësmijé paradossal, quand ij consens ëd j'imigrant naturalisà a-j van pitòst a la drita che nen a la snista. An sòn a l'han sò efet vàire fator: l'imigrassion da 'nt l'Euròpa Oriental, andoa ant la testa dla gent la snista a l'é associà a la ditatura, coma n'Italia a-i riva con la drita pì estrema; la posission làica djë sniste, che a-j pias nen vàire ai religios islàmich; ël mecanism d'identificassion che a men-a j'imigrà a consideresse pì antegrà na vira ch'as sento acetà da la part che pì a jë vorìa nen; na comunicassion dla drita pì ancentrà ansima a la cita borzuasìa, che ën essend ël traguard ëd la speransa 'd promossion sossial ëd la pipart ëd j'imigrà a fa motobin presa ëdcò ansima a lor. Drita e snista a tendo anco' sempe a presentesse coma fautor ò opositor ëd la presensa statal ant la regolassion ëd l'economìa, arciamand-se a j'esperiense dij liberaj clàssich e dij socialista. Al dì d'ancheuj as trata però 'd diferense ch'a resto pì ant ij programa eletoraj che nen ant l'atività legislativa pràtica. Arferiment