Fonghé

Fonghé a l'é un assion ch'a fà part dël procediment ëd fé beuije le uve për oten-e 'l vin. Quandi che ël most a taca a beujé, pian pian, a taca a formesse la CO2 antrames a j'asinej ant ël most, për l'euvra dij saccaromicet present andrinta a le uve. A costa mira, le bërte presente andrinta al most, a tiro a monté anvers l'aut sotà l'assion ëd la CO2, che sicome ch'a l'é un gas, as fica andrinta a le bërte për posseje ant la part superior ëd la massa dël most, andrinta la tin-a. Coste bërte o "rapa" a peulo nen resté pì che 2-4 ore a contatt con l'aria, përché l'assion ëd l'aria a-i manda an decomposission, e sòn a podrià dè dël dani a la qualità dël vin. Për costa razon a l'é necessari "fonghé" 'l most, che a sarià l'assion ëd possé anver al bass le bërte che a son montà ansima: le bërte tute ansema an sla part superior ëd la tin-a a formo ël capel. A l'é donca necessari rompe 'l capel e possé giù coste bërte. Ant la tradission an campagna as peul dovré un trend, bin lavà; dasnò as peul dovré na ziamenta faita a pòsta, magara ëd bòsch. La frequensa del fonghé: a dipend pròpi tant dal'ëstat ed fermentassion dël most, e tant 'dcò da la temperatura dël most. A l'inissi, ij primi doj dì, a-s peul fonghé le uve bele che mach dontrè vòlte al dì. A metà ëd la fermentassion, quandi che ël most a l'é caud, a l'é 'l moment ëd deje giù fòrt (bele che minca tre ore), mentre che vers la fin a l'é mej pianté lì ëd pacioché 'l most, përché a-i é l'arzigh dë sterboré 'l vin apen-a fait, e fé calé da la tin-a dël vin nen tròp polid. Difatti as pianta li ëd fonghé bele che dontré dì prima che la fermentassion a sia finia. Utilità: Se as fonga pòch, 'l vin a peul resté pì ciair, e meno bon, për via che le bërte a l'han nen podù lassé tombé andrint al vin tute sue specialità, dzoratut ël color e 'dcò 'l përfum. An sovrapì, fonganda pòch, ël vin a ven a avej për fòrsa un gust pì brusch, aumentanda la quantità d'aid acetich , che a l'é portà da la decomposission ant l'arie dël capel. A vanta fè atensiona ant ël fonghé, përché a-i é l'arzigh ëd ciapé na bufà tròp forta ëd gas, CO2, che a monta sù dal most, e ëd droché andrinta a la tin-a parej d'un sac, bele che andurmì dal crèpp ëd gas. La moderna tecnologia a l'ha prontà dle machine che a peulo f[ l'istessa travaj. Ij primi esperiment, a j'ero coj ëd piassé dij piston idraulich ansima a le tin-e, comandà con un temporisator che a fasìa calé giù ij piston a spassi ëd temp ben precis.An costa manera as podia evité ëd travajé a man, e buté a beuije dle tin-e ( o carere) pi gròsse. La seconda invension a l'é staita cola dij vinificador, che a l'é al dì d'ancheuj l machina pì moderna për fé beuije