Giovanni Bertinetti

Scritor an lenga italian-a e piemontèisa. Giovanni Bertinetti a l'era nassù a Turin ai 22 ëd fërvé dël 1872.

Motobin da giovo a l'avìa tacà a frequenté jë scarpentà turinèis: a l'era vnù grand amis con Pastonchi, Cena, Gozzano, Bevione, Bontempelli, Foà, Rubino.
A l'é stàit giornalista, autor për la gioventura, a l'ha scrivù ëd copion për ël cine e dë studi.

Ël giornalism

Bertinetti a l'é stàit giornalista al Pòpol, al Birichin; a l'ha dirigiù ël giornal umorìstich Pasquino; con Borio, G.B. Rossano e Carlo Beniamino a l'ha animà ël giornal lengarù Due di Coppe.
A l'ha colaborà con costansa e passion a l'arvista Cuor d'Oro, an publicandie conte, bossèt e romanz ëd bon livel, 'me Zozò, avventure d'un ragazzo scimmiotto e Fumettino, storia d'un ragazzo di fumo, anspirà a Pinocchio e Bilbolbul.

Tutun, ël moment pì amportant ëd soa cariera a l'é stàita l'esperiensa ëd Forum, dont a l'é stàit fondador e diretor.
Ël giornal (setimanal d'art, litre, siense, andustrie, comersi e spòrt) a l'ha ancaminà dël 1901 e a l'ha chità dël 1905. Bertinetti a l'ha faje ansima un baron ëd travaj, an ëscrivendie su tuti j'argoment possìbij e an dovrand un përfond dë stranòm: Donna Clara, Relater, Speker, Lady, Dottor Ics, Blick, Reader e ancor d'àutri.
Lë stranòm Donna Clara a l'é vnù arnomà tant che, ant j'agn Quaranta, l'arvista popolar Luna Park e l'avìa dovralo për na rubrica ëd consèj. Tutun, an essend ëstàit difidà, a l'han peui dovù artirelo.

Ël mornism

Sarà Forum, Bertinetti a fa un contrat con Simone Lattes ch'a dventa sò editor fiss (pì tard, Bertinetti a travajërà con Viglongo).

Dël 1907, Lattes a pùblica Il mondo è tuo dlë studios merican Ellick Morn. Ant la prefassion, Bertinetti as presenta 'me 'l tradutor. As trata d'un manual për giuté la gent a passé j'ostàcoj dla vita (ant la cariera, l'amor, an sossietà, ant l'art). Ël mornism a veul mostreje a la gent 'me dovré la volontà për avèj sucess ant la vita.
Ël lìber a l'ha tant sucess che Lattes a l'ha torna stampalo vàire vire e, dël 1901, 1911 e 1922, a l'ha publicà d'àutri tre lìber d'Ellick Morn.

An efet, ant lë studi Il cinema, scuola di volontà e di energie, publicà dël 1918 su La Vita Cinematografica, Bertinetti a diciara che Ellick Morn a l'é 'n sò stanòm e che coj lìber a son sò.

Ël travaj për ël cine

Bertinetti a l'ha travajà ëdcò 'me senegiator. Dël 1914 a l'avìa prontà na senegiadura për ël film Il castello del ragno, dirigiù da Mario Roncoroni e antërpretà da Valeria Creti e Domenico Pardi.
Soens a l'é trovasse a travajé con Luciano Albertini (l'ator ch'a fasìa Sanson); për esempi, con ij soget dël Protetto della morte, Il re dell'abisso, Sansone muto.

Meo

Ël përsonage pì avosà ëd Bertinetti a l'é stàit Meo, un fiolin sensa tanta veuja ëd fé e ch'a riva a la normalità pròpe mach an conquistand la fòrsa ëd volontà.
Soa ciadeuvra, Le orecchie di Meo, surtìa a Turin dël 1908, a l'era ilustrà con 150 dissègn d'Attilio Mussino. As conta ëd Meo ch'a l'ha gnun-a veuja dë studié, a l'é n'aso a scòla e parèj soe orije a chërso smisurà.
L'euvra a l'é stàita un sucess tal che a l'han torna stampala dël 1919 e ant ël 1935 e a l'é stàita torna publicà, sta vira da Viglongo, apress la guèra.

A l'ha avù un séghit ant j'agn 1930 con I pugni di Meo, torna con ij dissègn ëd Mussino, anté che l'autor a propon torna soa filosofìa, l'amportansa dla volontà, an giontandje l'àuta considerassion për la forma fìsica.

Dël 1938, da Marietti a-i seurt Meo nei sette paesi delle meraviglie, dissegnà da Leonida Edel. Ambelessì a-i compariss ëdcò Primo Carnera che con ij sò pugn a buta an tren n'angign ch'a përmet a Meo ëd visité le set ìsole ëd Mirabilia, pien-e ëd simbologìa.

Ant la prefassion al ters volum, as les che l'autor a prevëdìa ëd fé seurte àutre aventure ëd Meo. An efet, Bertinetti a scriv d'àutri lìber su Meo (Meo e l'allegra brigata, Meo e Marameo, I calci di Meo, Pinocchio, Meo e compagnia a Trastullandia, Pinocchio e Meo a Canguropoli), ma a l'ha nen publicaje. A costi a venta gionté vàire manuscrit, prontà su n'ideassion e dë schema d'Andrea Viglongo, anté che Meo a l'é dovrà për mostré a le masnà dj'argoment sientìfich: për esempi, Meo impara l'aritmetica e Meo impara la zoologia.

Ël rancontr con Viglongo

Ël rancontr antra Bertinetti e Andrea Viglongo a armonta al 1945, mersì a l'amis comun, l'editor libré Angelo Pasta. A l'é stàit l'achit ëd n'amicissia e 'd na colaborassion vajanta.

Dël 1945 Bertinetti a l'ha travajà a la radio a la rubrica I cinque minuti del radiocurioso, anté ch'a rëspondìa a le domande pì dròle e difìcij dël pùblich.
Giovanni Bertinetti a l'é mòrt a j'11 d'otóber dël 1950, an lassand soa vidoa Maria Merletti e ij fieuj Assunta e Gian Vittorio.

Euvre prinsipaj

An dzorpì dij lìber ëd Meo, àutre euvre amportante ëd Bertinetti a son:

Dalla cucina al salotto (Turin, 1904). A l'é ël pì arnomà lìber scrivù con lë stranòm Donna Chiara. La publicassion a l'era stàita cudìa da l'arvista Forum, omage ai sò abonà dël 1905. A l'é stàit stampà e publicà vàire vire da Lattes an n'edission arvëdùa e agrandìa da Lidia Morelli.
Il libro intimissimo della donna (1912; j'autor a restavo ël dotor Ettore Napione e Donna Clara, tuti doi sò stranòm).
Il viaggio di un balilla intorno al mondo (Turin, 1920, con Carlo Dadone).
Il libro del dopolavoro (1928). Lìber ch'a fortiss l'amportansa d'argalesse ànima e còrp dòp dël travaj ëd tuti ij di.
I cavalieri della terra (Turin, 1928, con Giovanni Drovetti).
Il gigante dell'apocalisse (1930).
Ipergenio il disinventore (1932). La stòria 'd na masnà chërsùa ant ël laboratòri d'un siensià merican. Dventà grand a l'é rapì ant ël regn da fàula dla Cita Lun-a, anté che un pòpol savant a lo convincc che ël malor uman a ven da la siensa. Chiel a decid antlora, an dovrand dj'utiss sofisticà, ëd possé j'òm andarera an sla stra dla siviltà; ma an ës-ciairandje sërvaj e disperà a-j rend torna soe conquiste.
La cuoca medichessa (1932, dël dotor Ettore Napione e Donna Clara). Lìber ëd dietética e arsete.
Arturo Foà, una teoria e un poeta (Turin, 1934).
Varcando i quarant'anni (dël dotor Ettore Napione).
Eleganza femminile (ëd Donna Clara).
Guerra alle rughe (ëd Donna Clara).
La medicina in casa (ëd Donna Clara).
L'arte di arredare la casa (ëd Donna Clara).
I cento segreti della bellezza (ëd Donna Clara).

Ël teatro piemontèis

Bertinetti a l'ha scrivù vàire comedie an piemontèis, arpresentà con sucess al teatro Rossini e dirigiùe dal comendator Mario Casaleggio. Antra cole pì apressià a resto:

'L gir dël mond d'un pàira dë scarpe (1923);
Giandojòt torna al tò ciabòt (1924, con Giovanni Corvetto);
Compare bonòm - Mè bel paisòt lontan (1926, con Alfredo Chin);
La regin-a Ravanaka - Daje na man ëd biaca (1928, comedia musical dròla);
Ij monfrin e la bagna càuda (1929, con Neti Demaria, mùsica dël magìster Colombino Arona);
Ij monfrin e le sumie (1929, con Mario Salesse, mùsica ëd C. Provera);
'L bel pais dle fomne mute (1930, con Emilio Bellini, mùsica ëd Guido Crovesio).

Ël teatro an italian

Ëd qualità motobin pì bassa a l'é soa produssion për ël teatro an italian, a la qual a l'ha travajà ant ël 1937, a quatr man ansema a 'n monsù Lorenzo Beruatto. Con chiel-sì, Bertinetti a l'ha scrivù la comedia Murati vivi, la comedia alegra Cruciverba (scond premi al concors Teatro për tuti 1937) e La veggente, comedia dramàtica an tre at e quatr quàder ch'a buta an sena dij tema car a la propaganda fassista: problema demogràfich, nàssite, dovèj dle fomne ëd fé 'd masnà, difèisa dj'erbo.
Che si travaj a l'abio nen avù 'd sucess a l'é testimonià dal fàit che ansima a costi test, ciclostilà, a-i era scrit l'apel: Filodramàtiche, ciamé a gràtis ël copion al co-autor L. Beruatto, Cors Argin-a Margrita, 260!

Ij fàuss Salgari

Bertinetti a l'é autor ëd vàire apòcrif salgarian:

Il fantasma di Sandokan (1928);
Le ultime avventure di Sandokan (1928);
Le avventure del gigante Bardana (1928);
Lo smeraldo di Ceylon (1928);
L'eredità del capitano Gildiaz (1928);
Sandokan nel labirinto infernale (1929);
Lo schiavo del Madagascar (1929);
Josè il peruviano (1929);
Lo scotennatore (1931);
Manoel de la Barrancas (1931);
Song-Kay il pescatore (1931);
Emilio Salgari racconta ai bambini la storia di Mago Magon (1938);
Le nuove mirabolanti avventure di Mago Magon (1939);
I ribelli della montagna (1940);
Il vulcano di Sandokan (1945);
Sandokan nel cerchio di fuoco (1945).

J'inédit

Tanti a son ij travaj che Bertinetti a l'ha scrivù - o anandià a scrive - sensa ch'a fusso peui publicà. Tra j'àutri, dël perìod ch'a travajava con Viglongo, a l'ha scrivù un libret për avej un guadagn costant dal gieugh dël lòt, un tratà ëd chirologìa, un cit dissionari piemontèis-italian, tre romanz e vàire conte su Buffalo Bill.