Henry James a l'era nassù a New York ai 15 d'avril dël 1843 e a l'é mòrt a Londra ai 28 ëd fërvé dël 1916.
A l'é stàit në scritor e 'n crìtich literari american, famos për j sò romanz e për soe conte dzora temàtiche coma la cossiensa e la moralità.
A l'era frel dël filòsof William James e dla scritriss Alice James e a l'han anrichì la critica literaria con la teorìa che minca scritor a l'ha da presenté, trames soe euvre, soa vision dël mond. Cost prinsipi chiel a lo mostra dzora tut con j dëscors e j romanz.
Henry James a l'era nassù da na rica famija 'd përson-e dë studi: sò pare, Henry James Sr., a l'era 'n teòlogo e 'n filòsof con un gran amor për la literatura.
An soa gioventù Henry James a l'ha fàit vàire viagi con la famija tra Euròpa e América e a l'ha studià con professor amportant a Gëneva, Londra, Paris e Bonn. A 19 ani a l'ha tacà a studié a l'Harvard Law School ma sensa boneur e për lòn a l'ha chitala an pressa për dedichesse a la literatura.
Fin da giovo James a l'ha studià le literature, an ancaminand da cole anglèisa, american-a, fransèisa, alman-a e russa, dont nomach costa ultima virà an anglèis. Dël 1864 a l'h publicà sò prim cont anònim, A Tragedy of Error.
Da col moment lì, a l'ha ancaminà a dedichesse dabon a la scritura, an dventand un djë scritor pì bondos ant la stòria dla literatura europenga.
A l'ha colaborà con vàire giornaj (The Nation, The Atlantic Monthly, Harper's e Scribner's) e an tut a l'ha scrivù 22 romanz, 112 conte, vàire euvre teatràj e articoj ëd critica.
Dòp na cita permanensa a Paris, dël 1876 James a l'é mudasse torna an Anghiltèra, ant un prim moment a Londra e peui, dël 1897, a la Lamb House ëd Rye, ant ël Sussex oriental.
A l'ha ancora fàit ëd viagi an América (për esempi dël 1904), ma quandi a l'é s-ciopà la prima guèra mondial dël 1914 a l'ha chità 'd viagé e a l'ha pijà la citadinansa britanica.
A l'ha sofert n'atach al cheur aj 2 dë dzëmber dël 1915 e a l'é mòrt tre mèis dòp.
Ij romanz ëd Henry James a mostro la natura american-a e anglèisa ëd cost scritor e a porto drinta lor midem un confront tra 'l neuv mond, valadì l'Euròpa rica 'd coltura ma 'dcò 'd corussion, e n'América puritan-a e pòvra 'd coltura e stòria. Cost confront as mostra ant la psicologìa ë ij përsonagi prinsipàj e për lòn as podrìa squasi disse che ij romanz ëd James a parlo pa 'd përsonagi, ma d'époche, colture e mond sossiàj diferent.
Un contrast a-i é 'dcò a 'n lìvel pì përfond e personal: ant ij protagonista tant ma ant l'autor a-i é sempre un contrast con chiel midem e con sò ambient. Pròpi l'autor a l'é sentisse sempre fòra 'd pòst, confinà an tuti ij leu anté che a l'é vivù: costa sensassion l'artrovoma an The Portrait of a Lady e an The Golden Bowl d'andoa a smija che James a l'abia vivù na vita da meprisà e che, pròpi për lòn, a l'abia avù la possibilità 'd studié franch bin la psicologìa e analisé le situassion ëd la vita.
Henry James a l'é stàit doe vire a Turin, la sgonda dël 1877 quandi a l'é fermasse a l'Hotel de l'Europe, ël pì spatussant obergi dla capital piemontèisa.
An general a l'ha nen fasse na bon-a impression ëd Turin.
An ruvand a dì: "Turin a l'ha pa d'architeture, a l'ha pa 'd cese, a l'ha pa 'd monument nè senari romantich". Al contrari a l'é piasuje la Piassa Castel.
