Karol Borsuk

Matemàtich. Karol Borsuk a l'era nassù a Varsavia j'8 ëd maj dël 1905 e a l'é mòrt-ie ij 24 ëd gené dël 1982. Biografìa Borsuk a l'avia ancaminà jë scòle a Varsavia, grassie a l'advent dj'armade austr-ungàriche ch'a l'avìo batù le fòrse russe ant l'ost dël 1915: j'università a son passà sot ël contròl dij polonèis e a l'é dlongh dësvlupasse na fiamenga scòla matemàtica dont ij prim arpresentant a son ëstàit Zygmunt Janiszewski e Stefan Mazurkiewicz; dapress a-i son ëvnuje Kazimierz Kuratowski e Wacław Sierpiński. Quand Borsuk a l'era intrà a l'Università 'd Varsavia për ëstudié matemàtica, costa a l'era un sentr për l'arserca an topologìa, an costa dissiplin-a Stanislaw Saks e Mazurkiewicz a l'ero professor a l'università e a l'avìo fàit notèivoj progress ant l'arserca. Borsuk a l'ha pijà la làurea ant ël 1927 e dal 1929 a l'ha continuà ij so studi për ël dotorà, sota la supervision ëd Mazurkiewicz, e a l'é stait premià ant ël 1930 për soa dissertassion an sle retrassion (publicà ant ël 1931) anté ch'a l'ha anventà la teorìa dle retrassion. Ël 26 d'avril dël 1936 Borsuk a l'ha marià Zofia Paczkowska dont a l'ha avù doe cite. Ël second sentr matemàtich d'arserca an Polònia a coj temp a l'era Lvov; Borsuk durant soe vìsite a l'ha conossù e fàit amicissia con Stanislaw Ulam. Lor doi a l'han definì ël concet d'epsilon-omeomorfism e ël comportament ëd chèich invariant topològich an trasformassion pì generaj, an produvend un travaj sij prodòt simétrich e an antroduvand n'idèja ch'a modificava la concession dël prodòt cartesian e che a l'avia mnà a la costrussion d'esempi curios. A Lvov, Borsuk a rëncontrava ij matemàtich a lë Scottish Café e a l'ha contribuì a propon-e dij problema ch'a vnisìo cujì ant un lìber cudì da lor. La cariera 'd Borsuk a l'é stait anterota da l'advent dla Sconda guèra mondial quand j'alman a l'han anvadù la Polònia ant ël 1939; soa vita a l'é dventà motobin difìcil: an efet, a l'era ël but dj'anvasor ëd crasé la vita anteletual, e për sòn vàire académich a son ëstàit mandà ant ij camp ëd consentrament e d'àutri a son ëstàit massà. L'Università 'd Varsavia a l'era organisasse an segret e Borsuk a l'avia sërcà ëd goernela ativa ma Kuratowski a l'é stàit pijà përzoné e chiel a l'ha dovù scapé e rësté stërmà për tuta la guèra. A la fin dla guèra ël sistema scolàstich a l'era stàit dësmantlà, parèj Borsuk e Kuratowski a l'han giugà un ròl amportant an costa arcostrussion. Borsuk a l'é dventà professor ant ël 1946 e a l'ha passà un përìod ant jë Stat Unì a l'Anstitù për jë studi avansà ëd Princeton ant ël përìod dal 1946 al 1947. A l'é stàit peui a l'Università dla Califòrnia a Berkeley, durant la session dal 1959 al 1960, e finalman a l'Università dël Wisconsin a Madison, ant l'ann académich 1963-1964. Contribussion Borsuk a l'ha fòrt anfluensà ël dësvlup dla topologìa an dimension infinìa, dzortut con soa teorìa dle retrassion e soa teorìa dle forme ch'a son ëdventà ël prinsipal argoment ëd discussion a sò seminari. Ant ël 1936 a antroduv la nossion ëd grop ëd co-omotopìa e apress la teorìa dl'omotopìa stàbil: Borsuk a antroduv ëdcò ël concet ëd divisor ëd na mapa ch'a discut ant ël 1956. A dventa vice-diretor ëd l'Anstitù Matemàtich ëd l'academia polonèisa dle siense e peui mèmber onorari dla sossietà matemàtica polonèisa ant ël 1978: dël midem ann a l'ha organisà, a Varsavia, na conferensa antërnassional ëd topologìa e geometrìa. A pòrto sò nòm Teorema ëd Borsuk Teorema ëd Borsuk-Ulam