Lìber dle costume dla Val d'Osta

La Val d'Osta, un-a dle vàire patrie ch'a formavo ij domini ëd ca Savòja, a l'era resùa da dle costume soe pròpie. Coste a armontavo andarera ant ël temp: le pì veje a j'ero dij temp dij prim re 'd Borgògna, d'àutre a vnisìo dai capitolar ëd Carl Magn e dij re carolingg ch'a l'han regnà an sla val, d'àutre dai regolament e statù emanà an d'époche diferente dai cont e duca ëd Savòja, d'àutre ancor da le disposission, le franchise e ij privilege acordà ai sò soget dai vej ësgnor valdostan. Tuti costi us, tradission e costume a j'ero nen butà për ëscrit, ma tramandà 'd fasson oral da na generassion a n'àutra. A l'era donca sentusse lë bzògn ëd buteje pr'ëscrit, visadì ëd codificheje. La compilassion Jë stat generaj, riunì dël 1572, a l'han donca ciamaje al sovran ël përmess ëd cheuj-je ant un lìber; ël përmess a l'é stàit acordà ai 19 dë dzèmber dël midem ann. Ant ël maj dl'ann apress ël duca a l'ha ancarià Jean Geoffroi Ginod, vësco e sgnor ëd Belley, prim senator dël senà sovran ëd Savòja, ëd pressiede a la compilassion ëd se costume; costa compilassion a l'é dovùa dzortut al nòbil Bonaventure-Philibert Bornyon, leutenent al bailage e nodar d'Osta. A l'é arzultane un còdes ansema polìtich, criminal, sivil e rural. Na vira scrivùe, ël prinsi, apress avèj-je fàite esaminé për da bin, a l'ha aprovaje con patente arlassà a Turin ai 12 d'ost 1586. Peui a son ëstàite stampà e ël Lìber dle costume (ël Coutumier), a l'é stàit surtì a Chambéry ai 10 ëd mars dël 1588. A l'é intrà an vigor ai 15 ëd giugn 1588. Da antlora tuti ij tribunaj valdostant e ij parlament sovran ëd Savòja e ëd Piemont, ai quaj as fasìa apel, a l'han giudicà conforma a 's còdes valdostan. Ël lìber dle costume a l'ha avù fòrsa ëd laj pr'ëscasi doi sécoj, fin-a a le constitussion reaj dij 24 novèmber 1770. La strutura L'euvra a l'é surtìa sota forma d'un volum partagià an ses lìber, con dapress chèich artìcoj ch'a rësguardo Cogne. A comprend an tut 4262 artìcoj. Ël prim lìber a l'é partagià an 21 tìtoj e 790 artìcoj; lë scond an 21 tìtoj e 769 artìcoj; ël ters an 23 tìtoj e 787 artìcoj; ël quart an 26 tìtoj e 721 artìcoj; ël quint an 16 tìtoj e 806 artìcoj; ël sest an 8 tìtoj e 372 artìcoj. Apress a-i ven la tàula për órdin alfabétich. Esaurìa la prima edission, dël 1684 a n'han stampane na sconda a Osta, a la stamparìa Étienne Riondet.