Ramadan

Ël Ramadan (an àrabo: رمضان, ramaḍān) a l'é, ant ël calendari mussulman, ël mèis che a fa neuv e a dura 30 di. La paròla an àrabo a veul di "mèis càud", a fa chërde che na vira, quandi ij mèis a dipendèisso dal cicl dël sol, a fussa sempre 'n mèis estiv. Ël Ramadan a l'é caraterisà dal giun ant ël di a rapresenta un moment motobin amportant ëd l'ani për tuti ij mussulman: a l'é 'n moment sacrà përchè, coma a dis ël Coran, pròpi an cost mèis-sì Maomet a l'avrìa arseivù na rivelassion. A l'achit col dël Ramadan a l'era 'n mèis estiv ma peui pròpi Maomet a l'ha adotà 'n calendari ëd 12 mèis e për lòn costa festa a cangia posission minca ann. Ël giun (sawm) an cost mèis a l'é 'l ters dle 5 pilie dl'Islam e chi a n'arconòss pa l'importansa a sarìa kāfir, valadì colpèivol ëd sacrilegi, colpa che ant ij pais a magioransa islàmica a l'é punìa da la mira penal. Ant ël mèis dël Ramadan ij mussulman a peulo pa, da l'alba al calé dël sol, mangé, beive, fumé e fé sess. Chi a peul pa giuné perché malavi o an viagi a peul nen respeté 'l precet che a dovrà peui recuperé ant n'àutr mèis. Ël but dij fedej a l'é col ëd purifichesse da tut lòn ch'a-i é 'd material an cost mond për pentisse e avzinesse 'd pì a l'arsërca 'd Dé. A venta armarché l'amportansa dël përfum ant ël mèis dël giun che na corent ëd mussulman a aceta coma na pratica normal; lolì a capita përché a Maomet a-j piasìo motobin ij përfum, dzortut për stërmé ij cativ odor, e a l'era pront a slontané quajdun da la moschéa an ocasion ëd la preghiera dël vënner, se chiel-lì as presentava nen polid. An ocasion dël Ramadan as ciama 'dcò ai mussulman ëd nen bandonesse a la rabia. Le fomne ansente o che a dan ël làit ai pen-a nàit, ij cit e le përson-e motoben malavie a peulo respeté nen ël giun an fasend, sgonda soe possibilità, d'euvre 'd carità coma dé 'd sòld o da mangé a coj che a-n n'han da manca sensa consideré soa religion o soa orìgin. Quandi a cala 'l sol ël giun a finiss e për tradission ij mussulman a mangio 'n dat përchè parèj a fasìa 'l profeta o peulo bèive 'n bicer d'eva. Da già che 'l calendari islàmich a l'é fàit da 354 o 355 di (10 e 11 di 'd meno ëd l'ann solar), ël mèis dël Ramadan a ancamin-a tuti j'ani ant un moment diferent ëd l'ann solar e ant na stason diferenta. La significassion dël giun, studià da vàire studios, a sarìa cola 'd mostré a l'òmo a controlesse, a esse part ëd na comunità a avèj passiensa e a vorèj bin a Dio. Ant ël mèis dël Ramadan a-i son vàire feste selebrà dai mussulman. An efet ant ël di ch'a fa ses a sarìa nassù 'l novod ëd Maomet, al-Husayn ibn ‘Alī; al di ch'a fa 10 a sarìa mòrta la prima fomna dël profeta, Khadīja bint Khuwaylid; al di ch'a fa 17 a-i sarìa staje la vitòria ant la bataja 'd Badr; al 19 ij mussulman a l'avrìo pijà la sità dla Mëcca e al 21 a sarìo mòrt ‘Alī ibn Abī Tālib e sò sucessor, l'imam siita ‘Alī al-Ridā. A la fin dël Ramadan a ven selebrà l'Id al-fitr ("festa dl'anterussion [dël giun]"), ëdcò ciamà "cita festa" (id al-saghir).