Sardëgna

Sardënia Pais Italia Lenghe italian, sard Provinse 5: [[Provincia ëd Càliari|Càliari], Nùgoro, Oristan, Sàssari, Sud Sardëgna Capital Càliari Popolassion  - total  - densità 1 639 591 ab. (Dzèmber 2013) 68,03 ab./km² Surfassa  - total 24 100 km² Comun-e 377 Pressident Christian Solinas La Sardëgna a l'é na region autònoma a statù special ch'a fa part dla repùblica italian-a. Sò cap-leu a l'é Càliari. A conta 1.639.591 abitant e a l'ha na surfassa ëd 24.100 km². Geografìa La Sardëgna a l'é n'ìsola dël Mar Mediterani, la pì gròssa apress la Sicilia. A l'ha forma quadrangolar e a së spantia antra 28°51'52" e 41°15'42" ëd latitùdin nòrd e antra 8°8' e 9°50' ëd longitùdin est. A l'é bagnà a est e a sud dal mar Tiren, a òvest dal mar ëd Sardëgna e a l'é separà a nòrd da la Còrsica da le boche ëd Bonifass, dont la largëssa mìnima e l'é d'ëë chilòmeter. Soa broa oriental a l'é a 180 chilòmeter da la penìsola d'Orbetel, an sla còsta toscan-a. Ël teritòri a së spantia an longheur për 270 chilòmeter da nòrd a sud e a l'ha na larghëssa media d'anviron 100 chilòmeter. An corëspondensa dij quatr vértes a l'ha da banda dj'ìsole done le pì gròsse a son Sant Antìoch e San Pé a sud-òvest; Asinara a nòrd-òvest; La Madlen-a e Caprera, compagnà da vàire scheuj, a nòrd-est; e le cite ìsole dij Còj e Serpentara a sud-est. La formassion ëd la Sardëgna a l'é motobin antica: con la Còrsica, soa orìgin a armonta ai prim temp ëd l'era paleosòica; bon-a part ëd le ròche che a constituisso sò teritòri a aparten-o al cambrian e al siluran. La surtìa dë stragròsse masse magmàtiche e na serie dë s-ciapure an diression da nòrd-est a sud-òvest, ch'a son ancapitaje ant ël carbonìfer, a son a l'adoss dle forme orogràfiche fondamentaj ëd l'ìsola. Ël 67,9% dla region a l'é fait da colin-e, ël 13,6% da brich e ël 18,5% a l'é an pian. La Sardëgna a l'é caraterisà da na strutura orogràfica s-ciassa e da 'd còste pòch acujente; son a spiega ël longh isolament ëd la popolassion e sò dësvlup conòmich tardiv. Bele che mach ël 13% dël teritòri a sorpassa ij 500 méter d'autëssa, l'ìsola as presenta tanme un tòch ëd tèra grotolù e montagnos, tajà da 'd sorch ch'a van giù drit e ch'a corëspondo a j'antiche linie dë s-ciapura e a coincido con la rej idrogràfica prinsipal. La region montosa oriental a comprend da nòrd a sud partìe ëd sistema granìtich a dòss ariondà, dont as alvo ëd tansantan dle sime brusche e drite: ël massiss dël Limbara con ponta Balestrieri (1362 méter), canton isolà da la depression dël Coghinas; la partìa dij mont Alà (con ël mont Lerno ëd 1094 méter) che con le caden-e butà ëd garela dël Marghin-e e dël Gocean a constituiss la bordura pì àuta ëd na serie d'autipian ch'a calo viaman vers nòrd-òvest; la caden-a calcaria dël mont Albo (con ponta Catirin-a a 1127 méter). Lenghe La lenga natural pì spantià an Sardëgna a l'é 'l sard, con soe varietà logudorèis, parlà ant ël nòrd e ël sénter ëd l'ìsola, campidanèis, spantià a sud. Ij dialèt sassarèis (parlà a Sàssari) e galurèis (parlà an Galura) a son considerà 'd variante dla lenga còrsa. An Sardëgna as parla ëdcò catalan an Algher e tabarchinu (un dialèt ligurin) ant j'ìsole ëd San Pé e Sant'Antìoch. Sità e provinse Dal 2016 la Sardëgna a l'ha 5 provinse: Sità metropolitan-a 'd Càliari, con capleugh Càliari Provincia dël Sud Sardëgna, con capleugh Carbònia Provincia d'Oristan, con capleugh Oristan Provincia ëd Nùoro, con capleugh Nùoro Provincia ëd Sàssari, con capleugh Sàssari Aministrassion Ël Pressident dla Region a l'é Christian Solinas (dal 20/03/2019). Anliure esterne Sit istitussional