Università

La Università (dël latin universitas, -atis) a l'é në stablissement o l'ansema d'unità educassionaj dedicà a l'ansegnament superiòr e l'anvestigassion (l'arsërca). L'università a l'assegna dij gré académich e dij tìtoj professionaj. Stòria J'università a son nàite ant ël Medioev europengh. La prima anstitussion ëd cost tipo a l'é stàita l'Università ëd Bològna ch'a vnirà peui odel për dij sentr educativ parej ëd chila. Për estension la paròla a peul esse dovrà për arferisse a dij sentr d'ansegnament e ëd cultura superiòr d'àotre culture e temp. Coma ent, j'università an prinsipi a son formasse conforma al model dle corporassion artisanaj e tanme squasi tut dij temp dël Medioev, a restavo motobin colegà a la Gesia Catòlica. An prinsipi a l'han travajà a spon-e le "7 art liberaj" (ël trivium e ël quadrivium): Trivium: gramàtica, lògica e retòrica. Quadrivium: aritmética e geometrìa, astronomìa e mùsica. Da sta division originala-sì a-i ëvniran peui le division dël di d'ancheuj antra dissiplin-e literarie e sientìfiche. Organisassion N'università a peul divid-se an chèich sede, minca un-a ant un pòst diferent. An minca sede a-i son dle facoltà e scòle universitarie (për la pì part dedicà a l'ansegnament), e ëdcò dij laboratòri, dij dipartiment e dj'anstitut d'arsërca, ch'a peulo avej dj'anfrastruture (bibliòteca, sale dë studi, ginasi e via fòrt). An minca facoltà ò scòla a resta colocà un ò pì cors universitari. L'aotorità màssima ëd n'università a l'é ël retòr, ch'a goèrna l'ent con l'agiut ëd na partìa ëd vice-retòr e d'àutri òrgo: n'ansema ëd goèrn, consij sossiaj e via fòrt.