Valade Ossitan-e dël Piemont

La descrission dle valade ocitan-e scond la lej 482 e conforma jë studi sientìfich dij lenghista Na fòto 'd la Val Vràita Valade ossitan-e a l'é n'espression ch'a arvela le valade piemontèise andoa ch'as parla ëdcò na varietà d'ossitan. Geografìa Le val ossitan-e an Piemont: àuta Valsusa Valchison Val Germanasca Valpélis Val ëd Pò Val Vràita Val Màira Val Gran-a Val dë Stura Val Gèss Val Vërmenagna A son na gran fëtta dël teritòri montagnos dël Piemont e a së slargo ant le provincie 'd Turin e Coni. Soa surfassa a l'é apopré 'd 4500 km2, andoa ch'a vivo 174 mila përson-e (2013). Le sime pì àute a son ël re 'd pera Viso con ij sò 3.841 méter s.l.m. e 'l massiss ëd l'Argentera (3.297 m). Lenga L'ossitan parlà an Piemont (ossitan cisalpin për deje 'n valor geogràfich) a l'é classificà 'ndrinta a la partìa vivaro-alpin-a (o provensal alpin). A l'é parlà - con quàich cita variassion da na val a l'àutra - da squasi la metà dla popolassion ëd coste valade. Sovens a l'é ciamà patoà, opura ij nativ a diso: parlè a nòstra mòda (nosto modo). A venta dì che la situassion lenghìstica ant le val ossitan-e a l'é bin marmorisà. A-i é nen mach ël dialèt vivaro-alpin, ma 'dcò 'l piemontèis a l'é bin conossù e dovrà, peui naturalment a-i é l'italian e an quàich valada fin-a 'l fransèis, ch'a l'é considerà coma la lenga coltural. L'ossitan a l'é difendù da lë Stat Italian con la lèj 15 dzèmber 1999, nr 482 dont vàire comun-e a l'han avune ij benefissi. Ëd pì, dël 2006 a l'é stait lenga ofissial ansema a l'italian ant j'Olimpìadi Invernaj ëd Turin. Coltura La viòla dij bòrgno, strument musical tradissional La coltura ossitan-a an Piemont a l'é nen fàita mach da la lenga. A-i son ëdcò le tradission ëd la montagna, le danse ossitan-e e la mùsica ossitan-a. Tra le formassion musicaj pì avosà a-i é 'd sicur "Lou Dalfin". Torism Bele che për tradission l'economìa dë ste valade a fuissa ansëntrà sl'artigianà e l'anlevament, al di d'ancheuj l'arsorsa prima a l'é 'l torism. A-i é le piste da sghijé 'd Valsusa: Bardonecia, Clavier, San Sicari (comun-a 'd Cesan-a), Sauze d'Ols e 'l Sestrier che gropà 'nsema a fan ël comprensòri dla Via Lattea. Sempre an Valsusa a resto Ols, Cimon, e Isìles con sò Fòrt, ch'a piaso dzortut për ij sò paisagi, ël clima e l'art. Da arcordé a-i é 'dcò: Pragelà e 'l Parch ëd Val Troncéa (Valchison); Prali (Val Gërmanasca); Beubi e Angreugna (Valpélis). E ancora: San Pèire (Val Vràita), Castelmagn (Val Gran-a) e Demont (Val dë Stura). Ëdcò lor arnomà për lë schi a-i é Limon e Limonèt ant la Val Vërmenagna, andoa ch'as treuvo 'dcò paìs come Vërnant e Robilant. E peui a-i é la Val Gèss con sò gran Parch ëd l'Argentera, le piste d'Entràive, le terme 'd Vaudié e 'l paìs ëd Roas-cia. Anliure esterne Ghironda.com Occitania.it