Al Capone
 Al (Alphonse) Capone a l'é un dij pì avosà criminaj dël Neuvsent. J'agn dla gioventuramodìficaA tre mèis a l'é batesà a la cesa ëd San Michel dal reverend Gioacchino Garofalo.
A quatòrdes agn, arprocià da na professorëssa, a-j buta le man a còl.
A l'é parà via da la scòla e a-i torna pì nen.
A fa dij travajòt ëd tansantan.
Chèich agn apress as buta ansema a na còca ciamà Five Pointers.
A l'é arestà tre vire da la polissìa, ma sensa ch'a-i sio mai ëd preuve për ten-e an pé j'acusassion. Capone a ChicagomodìficaA l'ancamin ij travaj che Capone (o Al Brown, sò stranòm preferì) a dev fé për Torrio a son modest: vardia dël còrp, safeur, barista, portié al bordel. La prima aparission ant la crònacamodìficaBele che conossù da la polissìa e da la gusaja, ancor dël 1922 ël nòm ëd Capone a l'é nen conossù daj giornaj e a soa prima aparission an sla crònaca a l'é ciamà Alfred Caponi. A ancàpita na matin d'ost cand apress na neuit fòla Capone, cioch, a cor an vitura con na fija da banda e tre òm daré. Virand al canton d'East Randolph Street a bòcia contra 'n tassì e a feriss ël safeur. Sautand fòra dla vitura, Capone a tira fòra n'ansëgna dla polissìa, a ambranca na pistòla contra 'l tassista e a mnassa dë spareje. A mnassa dë sparé ëdcò contra na vitura ëd passage d'anté ch'a l'avìo crijaje ëd rangé l'arma. Ij sò quatr cambrada a scapo. La polissìa a riva prima ch'a-i suceda d'àutr e Capone as pija tre acusassion: assàut con na vitura, guida ant në stat antossià, traspòrt d'arma stërmà. Ma, coma a-i ancapitrà soens, a-i sarà gnanca 'n process: nen mach as lasso perde j'acusassion, ma coste a son fin-a scancelà daj registr. Ant la sconda mità dël 1923 la còca dë Spike O'Donnell a dà bataja contra l'organisassion ëd Torrio për ël contròl dij tràfich ëd la bira, ma a l'é crasà. Capone a l'é sospetà d'esse colegà a vàire massacr ëd sa guèra, ma a-i é gnun ch'a testimònia sota sarament contra 'd chiel. La conquista ëd CiceromodìficaDël 1923 William E. Dever a dventa sìndich ëd Chicago e a anandia na campagna contra 'l crìmen e 'l vissi. Torrio e Capone a devo tramudé ël sènter dij sò afé ant lë vzin Cicero, anté che 'l pressident dla sità (na caria equivalenta a sìndich), Joseph Z. Klenha a l'era a j'órdin dle còche. Dël 1924 Klenha a l'é torna elegiù, mersì a j'antimidassion eletoraj e a le violense dj'òm ëd Capone; durant na bataja con la polissìa a-i meuir Frank Capone, frel d'Al. Ël 1 ëd maj, un mèis dòp dj'elession, Torrio e Capone a peulo duverté soa prima ca dë scomësse a Cicero. Antramentre Cicero as vagna na reputassion afrosa për la presensa ëd tuta sa criminalità. La sèira dj'8 ëd maj 1924 Capone a massa sota j'euj ëd tre testimòni Joe Howard, ch'a l'avìa patlà sò amis Jake Guzik. Ël di apress a-i seurt për la prima vira an sël Tribune ëd Chicago la fotografìa ëd Capone (torna con ël nòm ëstropià, sa vira Tony Capone). Ma dun-a doi dij testimòni a cambio soa version e ël ters a dëspariss. A l'ancesta ij giurà a diciaro ël sassin ësconossù. Antratant l'atività ëd Torrio e Capone ant la prostitussion a chërs, gavà ch'a Cicero anté ch'a l'avìo promëttù ëd goerné mach locaj dë scomësse. Sò pì gròss bordel, Maple Inn, a l'é stabilì a Forest View, un vilage ch'a l'era pen-a stàit ancorporà a Chicago e d'andoa Capone a l'avìa fàit ëscapé con dë mnasse e violense ël magistrà ëd polissìa Joseph W. Nosek e d'àutri fonsionari për buteje a sò pòst dij sò òm. La montà a la simamodìficaAn novèmber 1924 Torrio e Capone a son sospetà d'esse mës-cià ant l'ideassion dël sassinament ëd Dion O'Banion, cap ëd na còca amportanta ëd Chicago.
Hymie Weiss, ch'a na pija ël pòst, a fa sarament d'arvangia.
La treva an tra le còche ëd Chicago a l'era giumai finìa.
Capone as fa pronté da la General Motors na Cadillac blindà e a pija tute le precaussion possìbij, an fasend-se compagné daspërtut da soe vardie dël còrp (malgré se mzure 'd protession, gnun-a companìa a acetrà ëd vendie na pòlissa 'd suransa an sla vita). L'artorn a ChicagomodìficaDël 1925 a l'era dventà ciàir che 'l sìndich Dever a podìa fé pòch contra ij trigo polìtich-criminaj ëd Chicago; antlora Capone a tramuda torna sò quartié general ant la sità, a l'obergi Metropole: a pija n'apartament d'eut stansie për chiel al quart pian e na mesa dosen-a dë stansie al pian set për ij sò òm, anté ch'a fa ëdcò pronté na palestra për tenje an forma. An coj agn Chicago e j'anviron a son bolversà da la guèra an tra le còche: an dontré agn as conto pì che 200 përson-e massà, dont un dij sassinament ch'a sburdisso ëd pì la gent a l'é col ëd William H. McSwiggin, assistent dl'avocat dlë stat, lòn ch'a sotligna l'esistensa ëd rapòrt nen ciàir an tra anstitussion e criminalità. Ij 21 d'otóber 1926, arpresentant ëd le vàire còche as ancontro a l'obergi Sherman për concordé na treva e decide na neuva spartission dël teritòri. La còca ëd Capone as vëd arconossù scasi tut Chicago sota Madison Street e bon-a part ëd la bariera. Ma la treva a resta dlicà a provisòria. Ant l'otonn Capone as angagia ant la campagna për l'elession a sìndich ëd Bill Thompson, ch'a l'avìa già fàit doi mandà prima ëd Dever. Ij 5 d'avril 1927 Thompson a l'é elegiù e a nòmina dlongh tanme fonsionari dla comun-a gent gropà a la criminalità; sòn a anandia n'àutr perìod ëd corussion ancreusa a tuti ij livej. A 'n mèis apress j'elession, Capone a l'avìa già slargà sò quartié general al Metropole a sinquanta stansie, riservand la locanda Hawthorne tanme bas secondaria për operassion ant la bariera. Al Metropole a-i era un va e ven continuà ëd fonsionari dla comun-a e dla polissìa, tuti giumai al servissi 'd Capone. Na mzura dl'aument ëd soa anfluensa sota la neuva aministrassion Thompson a l'é mostrà da soa partissipassion al comità ch'a acheuj Francesco de Pinedo, ch'a fasìa ël vir dël mond an idroplan tanme ambassador ëd Mussolini, cand chiel-sì a riva a Chicago ij 15 ëd maj. La guèra ëd sucession sicilian-amodìficaVàire tentativ ëd massé Capone a falisso tra la prima e l'otonn dël 1927 e minca vira a son ij sicari ch'a ven-o trovà mòrt massà a colp ëd mitraja.
Sòn a l'é l'ancamin ëd cola ch'a ven ciamà la guèra ëd sucession sicilian-a.
An efet, ël mandant ëd si atentà a l'era Joseph Aiello ch'a l'avìa përdù l'elession a la pressidensa dl'Union Sicilian-a (peui Union Nassional Ìtalo-Merican-a) contra Tony Lombardo, n'òm dl'organisassion ëd Capone. A Los Angeles e torna a ChicagomodìficaËl sìndich Thompson a l'era butasse an testa ëd presentesse a j'elession pressidensiaj dël 1928. A l'avìa donca da manca 'd fé vëdde ch'a savìa ten-e polida soa sità. Capone a l'é obligà a parte e a va a Los Angeles, anté che però a-j permëtto nen ëd fërmesse. A decid antlora ëd torné a Chicago, antramentre che Thompson as ancòrz ch'a l'ha gnun-e possibilità ëd vagné j'elession. Capone a peul rintré e sò podèj an sità as agrandiss ancor. As rend però cont ch'a l'ha da manca ëd trové 'n pòst andoa artiresse ant ël cas che l'aria a Chicago a cambièissa torna. Për sòn a buta l'euj su Miami, anté ch'a passa l'invern con la famija e a cata na vila a Palm Island. Antratant a Chicago a l'era ancaminà a colp ëd bombe la campagna për j'elession primarie republican-e a le carie dlë stat e dla contà. Capone e soa còca, con l'agiut dla polissìa, as angagio për ij candidà ëd Thompson. La giornà dle votassion a l'é ëdcò sarà da 'n sassinage. Ma tuta la violensa ëd cole sman-e a l'avìa stofià e bolversà ij sitadin, ch'a son andàit a voté an eut-sentmila për contrasté ël podèj ëd Capone: ij candidà ëd Thompson a vagno pà. La guèra ëd sucession sicilian-a a va anans: ël 1m ëd luj j'òm ëd Capone a van fin-a a New York a massé Frank Yale, ël vej patron ëd Capone, përchè chiel-sì a protegìa Aiello e a trocionava an sël tràfich dj'alcòlich. Sòn a scaden-a la reassion dle fòrse d'Aiello che doi mèis apress, ij 7 dë stèmber, a masso an sla stra Tony Lombardo, an camin ch'a rintrava da sò travaj a l'Union Nassional Ìtalo-Merican-a. Për ij tre agn apress la pressidensa dl'Union a l'é stàita mortal për tuti ij pressident e vàire candidà, mòrt massà un apress l'àutr. Ant l'istà 1928 Capone a tramuda so quartié general dal Metropole al Lexington, mach traversà la stra.
Dij des pian dël Lexington, chiel e ij sò òm a òcupo tut ël quart, bon-a part dël ters e dë stansie spatarà për buteje le fomne.
Capone a stasìa an n'apartament ëd ses stansie ch'a pagava 18000$ a l'an e a l'avìa fàit anstalé na cusin-a mach për chiel al quart pian.
Për podèj andé e ven-e sensa fesse vëdde, a l'avìa fàit pronté na pòrta stërmà ch'a mnava ant l'edifissi da banda. Dl'otonn, Herbert Hoover a vagna j'elession nassionaj. Un-a dle decision ch'a pijërà an ëdventand pressident a sarà ch'a dev crasé Capone. J'àutre atività dl'organisassionmodìficaËl bibi a l'era la part pì amportanta dij profit ëd Capone, che tutun a l'avìa diversificà ij sò afé, dagià che un di o l'àutr ël proibissionism a podìa chité.
Chiedun-e dj'atività alternative a l'ero fin-a legaj (a l'era fin-a dventà sòcio 'd na lavanderìa, dont ël proprietari a vorìa butesse a l'arpar da j'estorsion dël sindacà dij lavandé), ma la pì amportanta a restava l'estorsion ai comersant, lòn che tra l'àutr a cissava l'aument dij pressi.
L'estorsion a l'era dventà tant frequenta ch'a l'avìo stabilì un tribunal a pòsta për chila.
As càlcola che Capone a controlèissa apopré lë 70% dj'estorsion a Chicago: dij 105 milion ëd dòlar d'afé stimà dl'organisassion ëd Capone dël 1928, 10 milion a vnisìo da costa atività. L'espansion dj'afé ëd Capone a l'era contrastà daj North Siders, na vira comandà da O' Banion, adess da Bugs Moran: costi a l'avìo rapinà vàire càmion ëd bibi ëd Capone, campà ëd bombe an ses sìrcoj ch'as arfornìo da chiel, atentà a la vita dj'òm ëd Capone. Moran a l'era fin-a rivà a feje concorensa ant le corse dij can. Ël massacri ëd san ValentinmodìficaVers la fin dë dzèmber 1928, Capone a part torna për Miami. A l'ancamin ëd fërvé Jack McGurn a passa a trovelo. An coj di Capone a parla tuti ij di al teléfon con Jake Guzik, ch'a l'era al Congress Hotel ëd Chicago: la dariera telefonà antra ij doi a l'é dj'11 ëd fërvé. La matin dij 14 ëd fërvé, antramentre Capone as trovava ant l'ufissi d'un giùdes a Miami, ch'a vorìa feje chèich domande sij sò tràfich (ëdcò l'erari a ancaminava a ten-lo sot-euj), a Chicago ses òm dla còca ëd Moran pì un dij sò amis a son massà a colp ëd mitraja da sassin vestì da polissiòt. Ël massacri a sburdiss la gent. Për pijé ij sassin vàire anstitussion a eufro 'd taje ch'a rivo fin-a a 100.000$. Capone a l'é sospetà da la polissìa d'avèj organisà ël massacri, bele che da Miami, e vàire dj'òm davzin a chiel d'avèj pijaje part. L'ùnich contra 'l qual a-i son dle preuve gorëgne a l'é Fred Burke, ch'a ven fërmà dl'avril 1930 ant ël Michigan, dont j'autorità a arfudo però ëd consignelo a l'Illinois për processelo për ël sassinament d'un polissiòt. A sarà condanà për sòn a la përzon a vita ant ël Michigan State Penitentiary, anté ch'a muirà. Ij 17 ëd fërvé 1929, Capone a arsèiv na convocassion për comparì dnans a na giurìa ch'a anvestigava an sij tràfich dël bibi. Capone a l'era pì nen rintrà a Chicago d'lë dzèmber e a l'avìa gnun-a anvìa ëd torné adess, con Moran ch'a sërcava l'arvangia. As fa fé 'n sertificà ch'a fortiss ch'a l'ha la bronchite e a peul nen ven-e. Ma as dëscheurv che an cost perìod Capone as la passava pì che bin a Miami: a lo acuso antlora d'ofèisa a la cort e a dev paghé 5000$ ëd caussion për resté an libertà, fin-a al process. L'eliminassion ëd Giunta, Scalise e AnselmimodìficaAntratant Capone a ven a savèj (a smija da Frankie Rio) che tre dij sicilian ch'a l'avìa protegiù an vàire ocasion, Giunta (rivà mersì a chiel a la pressidensa dl'Union Sicilian-a), Scalise e Anselmi, a l'ero dësleaj e a sërcavo ëd delivresse da chiel, sia ant ël tràfich dël bibi che ant j'estorsion.
Capone a veul nen chërde al tradiment dij tre òm.
Antlora Rio a organisa n'esperiment.
A l'ancamin ëd maj Capone a anvita ij sicilian a sin-a a l'ostarìa Hawthorn.
Durant la sin-a chiel e Rio a fan mostra 'd rusé e Rio a s-giafela fin-a Capone.
Ël di apress ij tre sicilian a apròcio Rio an disend-je ch'a ventava dé na lession a Capone.
A-j diso ëdcò che Aiello a l'avìa ofert 50.000$ për chicassìa ch'a podèissa eliminelo.
Ij quatr as artiro an në strem an riva al lagh e a dëscuto për tre di la manera 'd felo.
Peui Rio a va a conté tut a Capone. La conferensa nassional dla malamodìficaDaj 13 ai 16 ëd maj 1929, Capone a partìssipa a l'obergi President an Atlantic City a na conferensa ëd pì che tranta bandì che a decid ëd chité ëd fesse la guèra an tuta la nassion an organisand dij neuv teritòri d'anfluensa: le còche ëd Chicago nòrd e sud a dovìo fond-se sota 'l comand ëd Capone. An përzon a FiladelfiamodìficaCapone a l'avìa peur dl'arvangia ëd Moran e dj'amis dij tre sicilian ch'a l'avìa massacrà, e finìa la conferensa a ciama 'n sò amis polissiòt: për esse a l'arpar as fa aresté, chiel con soa vardia dël còrp, a Filadelfia, con ël pretest ch'a portava n'arma stërmà. Durant ël temp ch'a sta an përzon a fa dle donassion filantròpiche, ch'a-j vagno ël favor ëd la stampa local. L'atach a l'organisassionmodìficaA soa surtìa da 'n përzon, j'afé dl'organisassion a andasìo pì nen tant bin 'me prima: la granda depression a l'avìa gavà ij sòld a coj ch'a andasìo a sgheirèje ant ij sò locaj, la polissìa federal comandà da Eliot Ness a ancaminava a mné na lòta gorëgna ai sò tràfich ant ël bibi, e fin-a la polissìa local a-j dis ciàir e tond che a l'é pì nen agradì a Chicago. D'àutra part, ël cap dl'ufissi nassional dle taje Elmer I. Irey, possà fin-a dal pressident Hoover, a l'avìa ancaminà a anvestighé an sl'organisassion ëd Capone da la mira dl'evasion fiscal, dagià che Capone e vàire dij sò òm a l'avìo mai presentà na diciarassion dle taje (o presentà dle diciarassion tròp cite). Për ancaminé, j'agent d'Irey as taco al frel Ralph: a dëscheurvo ch'a l'avìa dij rich cont an banca (argistrà sota 'd nòm fàuss). A riesso a monteje ël process e Ralph Capone a l'é condanà a tre agn ëd përzon. Apress, a-i ven la vira ëd Jake Guzik, ch'as pija sinch agn për avèj diciarà a le taje motobin men che soe rèndite vere, e disdeut mèis a toco ëdcò a Frank Nitti. Për anvestighé su Capone, Irey a arciama Frank Wilson da Baltimora e a-j da libertà ëd soasì soa squadra (a sarà formà da Nels Tessem, William Hodgins, Clarence Converse, James S. Sullivan, Michael F. Malone). J'anvestigador a sërco 'd fé na stima dle richësse ëd Capone, ma për podèj esse sigur ëd felo condané a l'avìo da manca ëd na preuva direta dla liura ëd Capone con la proprietà dij sò locaj. Michael Malone a riess a anfilesse ant la còca ëd Capone, fasendse chërde un bandì ch'a scapava da Filadelfia, ma për pì che n'ann a riesso a cheuje gnente contra 'd chiel. Pì 'd na vira Capone a l'ha sërcà ëd trové n'acòrd con ij giùdes e j'anvestigador, dont j'atach a ancaminavo a dësblé soa organisassion pròpe cand a l'avìa pì gnun d'àutri competidor, ma soe propòste a son ëstàite tavòta arfudà.
Antlora a l'ha angagià dij sassin përchè a fèisso fòra j'anvestigador, ma costi-sì a l'han savulo e ël pian a l'é sautà.
A la fin a l'ha provà ëdcò a corompie, sensa sucess. Ël process e la përzonmodìficaSi giudicà colpèivol ëd tute j'acusassion d'evasion fiscal ch'a-j fasìo, Capone a l'era a l'arzigh ëd pijesse fin-a a trantequatr agn ëd përzon.
Parèj ij sò avocat a l'han proponù al giùdes Johnson na mediassion: sò client as sarìa diciairasse colpèivol si garantì ëd na condana pì legera. La sèira dij 29, Capone a da na festa d'adiù al ristorant New Florence. Ai 24 d'otóber a-i riva la sentensa: Capone a l'é arconossù colpèivol ëd vàire dj'acusassion. Për chèich temp a l'é staje possìbil ëd goerné soa organisassion da 'n përzon.
Dlë dzèmber, un telegrama anònim rivà al dipartiment dla giustissia ch'a contava sò tratament ëd favor a l'ha faje perde ij privilegi ch'a l'avìa. Peui a l'é trasferì a Alcatraz, anté ch'a-j dan ël nùmer 85.
An Alcatraz, Capone a sonava ël banjo: a l'ha fin-a organisà na partìa ëd sinch sonador e a l'ha componù na canson antitlà Mother.
An fërvé 1938 as dëscheurv malavi ëd sifìlis. La finmodìficaCapone, che giumaj a-i era pì nen con la testa, a passa ij sò darié agn an Florida. Për soa sifìlis, a l'é antra ij prim a esse soagnà con d'antibiòtich. Ai 19 ëd gené 1947 a-j pija n'emoragìa al servel. La United Press a lo da për mòrt, ma chiel as arpija. La sman-a apress a dësvlupa na polmonite bronchial. A meuir a Miami ij 25 ëd gené dël 1947, vers sèira. L'organisassion ëd CaponemodìficaUn-a dle rason dël sucess ëd Capone a l'é stàita soa capassità ëd buté an pé na còca bin organisà. Përsonage ai pòst ëd responsabilità a l'ero:
|