Bruno Munari

Artista visual. Bruno Munari a l'é nassù a Milan ël 24 otóber 1907 e a l'é mòrt ambelelà ël 30 stèmber 1998. A l'é considerà un dij pi amportant përsonage dl'art, dla progetassion e dla gràfica dël sécol ch'a fà XX. A l'é avosà për soa arserca poliédrica sij tema dël moviment, dla lus e dël dësvlup dla creatività e dla fantasìa dij cit ch'a gieugo. Vita Da giovo a l'ha vivù a Badia Polesine. Dël 1925 a l'é tornà a Milan për travajé con sò barba angegné. Dël 1927 a l'ha ancaminà a rancontresse con Filippo Tommaso Marinetti e ij futurista, smonend d'euvre con lor an vàire esposission. Tre agn dòp a l'ha travajà 'me gràfich an società con ël pitor Riccardo Castagnedi, e parèj fin-a 'l 1938. Dël 1930 a l'ha prontà un-a dle prime scolture mòbij dla stòria dl'art, ciamà Macchina aerea, che l'artista a vendrà an des esemplar dël 1972. Dël 1933 a l'é andàit anans con soa idèja dle màchine inùtij, d'oget pendù, andoa tùit ij tòch a son an liura armoniosa antra 'd lor për mzura, forma e pèis. Durant un viage a Paris dël 1933 a l'ha ancontrà Louis Aragon e André Breton. Dal 1939 al 1945 a l'ha travajà da gràfich a la Mondadori e com art director dl'arvista Tempo, ancaminand ëdcò a scrive dij lìber për ij cit (a l'ancamin studià për sò fieul Alberto). Dël 1948, con Gillo Dorfles e d'àutri a fonda 'l Moviment Art Concreta. Dj'agn 1950 soe arserche visuaj a lo men-o a creé ij “negativ-positiv”, ëd quàder astrat che chi a-j varda a peul decide che forma a l'é an prim pian e che forma a lë sfond. Dël 1951 a presenta le màchine arìtmiche anté che 'l moviment ripetitiv dl'angign a l'é antërompù ant un moment a cas. Sèmper dj'agn 1950 a pùblica ij libri illeggibili (“Lìber inlesìbij”) anté che la conta a l'é nomach visual. Dël 1953 a presenta l'arserca Il mare come artigiano (“Ël mar da artisan”), an arcuperand d'oget dal mar. Dël 1954 an dovrand dle lent Polaroid a fàbrica d'oget d'art an moviment ciama Polariscòpi, e con sti oget a riess a creé dla blëssa an dovrand ël fenòmen dla dëscomposission dla lus. Dël 1955 a crea 'l musé figurà dj'ìsole Eòlie anté ch'a produv j'arcostrussion teòriche d'oget figurà, an mësciand antropologìa, umorism e fantasìa. Dël 1958 an modland le ponte dle forciolin-e a crea 'n langagi gestual: j'ansidite forchette parlanti (Forciolin-e parlante). Dël 1958 a presenta le Scolture da viagi ch'a l'é na manera neuva 'd pensé 'l concet dë scoltura, ch'a l'é pì nen un monument, ma n'oget che la gent d'ancheuj ch'a cor sèmper a peul ëdcò portesse dapress. Dël 1959 a crea ij Fòssij dël 2000 (“Fossili del 2000”) che con në spìrit umorìstich a posso a pensé a vàire ch'a duro j'oget tecnològich modern. Ant j'agn 1970 a viagia 'd pì an Giapon, e la coltura giaponèisa a lo anciarma, as anteressa an particolar dë spìrit Zen, d'assimetrìa, ëd progetassion e anvlòpe-origami a la mòda oriental. Dël 1965 a Tokyo a progeta n'adoss a sinch stisse ch'a dròco ëd fasson casual ant dij pont fissà, generand n'antërsession d'onde sonore ch'a son argistrà da dij micròfon montà sota l'eva e a son peui fàit scoté amplificà ant la piassa anté ch'a resta l'adoss. Durant j'agn 1960 as dédica a 'd serie d'euvre antitolà aconà biconbì, sfere doppie, Nove sfere in colonna, tetracono (1961-1965) e flexy (1968), a j'esperimentassion ant ël cine (i colori della luce, inox, moire, tempo nel tempo, scacco matto, sulle scale mobili), a je sperimentassion visuaj con le fòtocopiatris (1964) e a j'esibission con l'assion far vedere l'aria (Fé s-ciairé l'aria, Còm, 1968). An efet con Marcello Piccarso e sòj sinch fieuj, Munari a l'ha realisà dij film avangardista a Còm (1962-1972), an particolar ant la frassion Cardina, che con sòj brich e sòj bòsch a ispirava Munari ch'a l'é andàit lì a abité ant na ca-laboratòri. Dël 1974 a arpija la curva matemàtica studià da Giuseppe Peano e a l'ampiniss ëd color e blësse estétiche. Dël 1977 a duverta 'l prim laboratòri për cit ant un musé, a la Pinacoteca ëd Brera a Milan. Ant j'agn 1980 e 1990 soa creatività a cala nen e a pronta vàire sicl d'euvre: le scolture filipesi (1981), le costrussion gràfiche dij nòm dj'amis e dij colessionista (dal 1982), ij rotori (1989), le struture alta tensione (àuta tension, 1990), le grande scolture d'assel corten smonùe ai longh-mar/longh-lagh ëd Nàpoli, Cesenatico, Riva del Garda, Cantù, jë xeroritratti (1991), j'ideogramma materici alberi (1993). Da travajeur indipendent, Munari a l'ha disegnà dal 1935 al 1992 vàire desen-e d'oget ëd mobilia (tàule, foteuj, librarìe, lampie, portasënner, caret, mòbij componìbij e via fòrt), dont la pipart për Bruno Danese. E pròpe ant ël setor dël disegn industrial Munari a l'ha creà sòj oget ëd pì grand sucess, 'me la dësmora “Sumia Zizi” (1953), la “Scoltura da viage” da pieghé për arcreé n'ambient estétich familiar ant j'anònime stansie d'obergi (1958), ël portapiume “Maiorca” e 'l portasënner “Cubo” (1958), l'arnomà lampia “Falkland” (1964), l'Abitàcol (1971) e la lampia “Dattilo” (1978). A l'ha 'dcò progetà 'd giojere 'd boteghe e grand magasin (La Rinascente, 1953), tinte për viture (1954), material për d'esposission (1960 e 1980) e motiv për tëssù (1982). Dòp ij numeros arconòssiment a soa cariera, Munari a l'ha furnì soa dariera euvra pòchi mèis dnans soa mòrt, a 91 agn, a Milan, ël 30 stèmber 1998. A l'era l'orlòge Swatch “Tempo libero” dël 1997.