Ël Futurism a l’é stàit na corent artìstica italian-a dël sécol ch’a fa vint. Ant ël medésim temp, d'àutri moviment artìstich influensà dal Futurism as son dësvlupasse an d'àutri pais.

Ël Futurism a nass ant un perìod (inissi Neuv-sent) ëd grand'evolussion andova tut ël mond dl'art e dla coltura a l’era cissà da assè d'element determinant: le guère, la trasformassion sossial dij pòpoj, ij grand cambiament polìtich, le neuve dëscuerte tecnològiche e dla comunicassion ‘me ël telégraf sensa fij, la radio, j'avion, le prime màchine da filmé. Tuti element ch'a l'han cambià completament la përcession dle distanse e dël temp, "an avzinand" antra 'd lor ij continent. Ël sécol ch’a fa vint a l’era sbardlà da un vent neuv, che mnava andrinta l'esse uman na realtà neuva: l'andi.

Manifest e prim Futurism

modìfica

Ël Manifest ëd fondassion del moviment futurista a l’é stàit publicà dal poeta e editor Filippo Tommaso Marinetti per la prima vira dël 5 fërvé 1909 ant le Crònache literarie del cotidian bolognèis La gazzetta dell'Emilia, peui, dël 9 fervé 1909 ant L'Arena di Verona. Ël Manifest futurista a l’é stàit torna publicà doe sman-e apress, dël 20 fërvé 1909, ant ël giornal ëd Paris, Le Figaro, avenda an sta manera na nòmina prestigiosa a lë strangé.

A Milan ij pitor divisionista Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Giacomo Balla, Gino Severini e Luigi Russolo, a sot-signo ël Manifest técnich dla pitùra futurista, ch’a dà le régole: abolission ant ël figurà dla prospetiva tradissional (già prima abolìa da Picasso), an favor ëd na vision simultania për esprime ël dinamism dj'oget. Apress dël 1910 j'artista Boccioni, Carrà e Russolo, a presento a Milan le prime euvre futuriste a l'Esposission d'art lìbera ant la fàbrica Ricordi.

Sgond Futurism

modìfica

Lë sgond Futurism a l'é an sostansa spartì an doe fas, la prima a va dal 1918, doe agn apress la mort d'Umberto Boccioni, al 1928 e a l’é caraterisà da na fòrta liura con la coltura pòst-cubista e costrutivista, la sgonda nopà a va dal 1929 al 1938 e a l’é motobin lijà a j'idèje del surealism. A fan part ëd costa idèja, ch’a finiss an passand a l'ansidit Ters Futurism e che a pòrta edcò a la fin del Futurism medésim, vàire pitòr dont: Fillia (Luigi Colombo), Enrico Prampolini, Nicolay Diulgheroff, ma ëdcò Mario Sironi, Ardengo Soffici e Ottone Rosai. Ël Futurism a l’ha daìt ël mej ant l’espression artìstica lijà a la pitura, al mosàich e a la scoltura, antant che j'euvre literarie e teatraj, ma edcò architetòniche, a l'han pa avù l'istessa imedià fòrsa d’espression.

Mosàich

modìfica

La técnica dël mosàich, basà an sl'usagi ëd téssere ëd siràmica e ëd véder, a l’é prestasse motobin a manifesté le fasson e ël dinamism dl'art futurista.

Scoltura

modìfica

Ël futurista pì ativ ant ël camp dla scoltura a l’é stàit Umberto Boccioni.

Futurista italian

modìfica
  • Filippo Tommaso Marinetti
  • Gesualdo Manzella Frontini
  • Paolo Buzzi
  • Fedele Azari
  • Antonio Asturi
  • Francesco Cangiullo
  • Sexto Canegallo
  • Adone Asinari
  • Roberto Marcello Baldessari
  • Giacomo Balla
  • Umberto Boccioni
  • Uberto Bonetti
  • Oswaldo Bot, stranòm d'Osvaldo Barbieri
  • Anton Giulio Bragaglia
  • Paolo Buzzi
  • Benedetta Cappa
  • Mario Carli
  • Carlo Carrà
  • Gianni Carramusa
  • Sebastiano Carta
  • Primo Conti
  • Bruno Corra, stranòm ëd Bruno Ginanni Corradini
  • Tullio Crali
  • Auro D'Alba, stranòm ëd Umberto Bottone
  • Tullio D'Albisola, stranòm ëd Tullio Mazzotti
  • Giulio D'Anna
  • Fortunato Depero
  • Mario Dessy
  • Gerardo Dottori
  • Julius Evola
  • Farfa, stranòm ëd Vittorio Osvaldo Tommasini
  • Fillia, stranòm ëd Luigi Enrico Colombo
  • Luciano Folgore
  • Ivanhoe Gambini
  • Giacomo Giardina
  • Arnaldo Ginna, stranòm d'Arnaldo Ginanni Corradini
  • Corrado Govoni
  • Giovanni Korompay
  • Achille Lega
  • Osvaldo Licini
  • Michele Leskovic
  • Gian Pietro Lucini
  • Magamal, stranòm d'Eva Emma Kühn
  • Alberto Magnelli
  • Enzo Mainardi
  • Virgilio Marchi
  • Antonio Marasco
  • Virgilio Marchi
  • Emma Marpillero Corradi
  • Armando Mazza
  • Sante Monachesi
  • Neri Nannetti
  • Emilio Notte
  • Novo, stranòm ëd Nello Voltolina
  • Pippo Oriani
  • Ivo Pannaggi
  • Vinicio Paladini
  • Ugo Pozzo
  • Enrico Prampolini
  • Francesco Balilla Pratella
  • Ram, stranòm ëd Ruggero Michaelles
  • Rosa Rosà, stranòm d'Edith von Haynau
  • Ottone Rosai
  • Pippo Rizzo
  • Luigi Russolo
  • Tato (Guglielmo Sansoni)
  • Thayaht, stranòm d'Ernesto Michaelles
  • Antonio Sant'Elia
  • Alberto Sartoris
  • Gino Severini
  • Ardengo Soffici
  • Italo Tavolato
  • Carlo Vittorio Testi
  • Wladimiro Tulli
  • Ruggero Vasari
  • Lucio Venna, stranòm ëd Giuseppe Landsmann
  • Gigiotti Zanini
  • Giuseppe Zucca

Futurista russ

modìfica
  • Velimir Chlebnikov
  • Vladimir Majakovskij

Futurista ungherèis

modìfica
  • Hugo Scheiber
  • Béla Kádár

Euvre prinsipaj

modìfica

Pitùra

  • Umberto Boccioni, Tre donne (1909-1910);
  • Umberto Boccioni, La città che sale (1910-1911);
  • Carlo Carrà, Notturno a Piazza Beccaria (1910);
  • Umberto Boccioni, La risata (1911);
  • Umberto Boccioni, Stati d'animo, gli addii (1911);
  • Carlo Carrà, I funerali dell'anarchico Galli (1911);
  • Umberto Boccioni, Materia (1912);
  • Giacomo Balla, Ragazza che corre al balcone (1912);
  • Giacomo Balla, Dinamismo di un cane al guinzaglio (1912);
  • Umberto Boccioni, Elasticità (1912);
  • Gino Severini, La chahuteause (1912);
  • Luigi Russolo, Dinamismo di un'automobile (1912-1913);
  • Carlo Carrà, Cavaliere rosso (1913);
  • Giacomo Balla, Automobile + velocità + luce (1913).
  • Gino Severini, Ballerina in blu (1913);

Scoltura

  • Umberto Boccioni, Forme uniche della continuità nello spazio (1913);
  • Giacomo Balla, Il pugno di Boccioni
  • Roberto Melli, Signora dal cappello nero (1913);