Convent ëd San Fransesch an Osta

Ël convent ëd San Fransesch an Osta a l'era un convent ëd capussin, fondà da Medeo VI, ël Cont verd, dël 1352. An col ann ël cont a l'avìa ciamaje ël përmess al vësco ëd Roma, Clement VI, con na litra anté ch'as angagiava a soporté chiel tuti ij fré. Ai 14 ëd luj dël 1353, Medeo VI a l'ha catà ij locaj adat e a l'ha anandià ij travaj pr'ëstabilì ël convent. Ël convent a restava an cola che al di d'ancheuj a l'é piassa Émile Chanoux, e për lòn la piassa a l'era ciamà piassa san Fransesch. A l'era ëdcò dit Convent dij cordonié (Couvent des cordeliers), për la sentura ëd còrda ch'a portavo ij conventuaj e ch'a formava na banda bianca an sël nèir ëd soe veste. A l'avìa na cesa (con ël tìtol ëd Colegià), un cioché, un ciòstr e un simiteri. La cesa, granda e bela, a l'era a tre navà, con fassada a òvest. Ël còro, sarà da na grija an fer batù a fior dorà, a l'avìa për tèra dle piastrele an màrmol bianch e gris. Ël cioché a l'avìa neuv ciòche, che dël 1800 a son peui stàite trasformà an canon. La Santa Sede a l'avìa autorisà ij fra a avèj dij ben imòbij; parèj nòbij e fidej a l'han fàje vàire cadò an sòld e tère. Ajmon II ëd Challant-Fén-is e sò fieul Bonifass a l'han motobin contribuì a la costrussion ëd la cesa, dont ël sofit a l'era archincà con j'arme dij Challant. Medeo ëd Challant, sgnor ëd Le-z-Amaveulle, con sò testament dij 25 d'otóber 1423 a l'ha lassà na gròssa gifra për fé ël ciòstr. Ës ciòstr a l'era sostnù da d'elegante colòne an màrmol d'época roman-a e a l'era archincà ëd fresch an tuta soa longheur. Ël convent a l'é vnù la tomba ëd famija dij Challant, ch'a l'avìo doi mausolé an sle doe bande dël còro dla cesa. A la ca inissial, man a man ch'a-i na j'era damanca, as son giontasse vàire costrussion, ëd fasson che l'arzultà a l'é stàit n'ansem iregolar ëd cite ca sintà da na muraja. Dël 1466, Medeo IX a l'ha fàit cadò al convent d'un vërzé a nòrd. Ij fra a l'han ëdcò pijà un cit pòst për passé j'istà an montagna ant la comba ëd Vertosan, dzora Aveuzo. Ambelelà ij cordonié a l'avìo n'alp ch'a l'ha goernà sò nòm: l'Alp dij fra. Ambelessì a disìo mëssa an na veja capela tirà su dal baron d'Aveuzo. Ij religios ëd San Fransesch a son mai stàit an tanti: da ràir meno 'd dódes e pòche vire pi che vint. Për la pi part a j'ero 'd valdostan, dont un dij pi arnomà a l'é stàit François Jeantet. Ëd tansantan, cand che 'l vësco a n'avìa damanca, a acetavo ëd cudì dle paròchie. Al convent as dasìo ij tìtoj dë studi an teologìa: vàire dij religios a j'ero dotor e bacelié. Ij cors a j'ero motobin frequentà e d'àut livel, dzortut antra 'l 1700 e ël 1750. Ël convent e la vita polìtica Për vàire sécoj ël convent ëd san Fransesch a l'é stàit ël cheur e ël leu ëd tuta la vita polìtica dla Val d'Osta: le ciambree aministrative e polìtiche, sia dj'arpresentant d'Osta che dij delegà dle comun-e valdostan-e, a së tnisìo ant ës convent, nonsià ëd fasson grandiosa dal son dla ciòca granda. Già dël 1443 ij sìndich e ij consijé dla sità a tnisìo soe ciambree minca lùn-es ant ël refetòri dël convent (prima as trovavo o bin al refetòri o al ciòstr ëd la catedral, opura a l'ospidal Nabuisson). Le ciambree grandiose dij tre stat, ch'as fasìo ëd régola minca ses agn, a së tnisìo ant la sala granda dël convent; ël ters ëstat, visadì ël pòpol, motobin pì numeros, as fërmava ant ël ciòstr. Dal 1658 ëdcò ël Consèj ëd Tùa a l'ha avù na stansia për soe ciambree ant ël convent; ma, dagià ch'a j'ero tròp ës-ciass, a j'11 d'avril 1725 a l'han catà dai religios, ant ël midem leu, në spassi ch'a-j bastava e a l'han fàit tiré su la Ca Neuva djë Stat dont ël darié pian a l'é stàit livrà sota la dominassion fransèisa. Lë slontanament dij religios Rivà la rivolussion fransèisa, ai 17 dë dzèmber 1800 a l'han dàit ai religios 24 ore për chité ij leu. Ël convent a l'é stàit trasformà an caserma militar. Dël 1802 Napoleon a l'ha abolì daspërtut le congregassion religiose. Ël convent ëd san Fransesch a l'é stàit dàit a la comun-a, an compensassion dle fornidure ch'a l'avìa fàit a l'armada. La sità a l'ha fità j'edifissi a vàire privà. La navà sentral ëd la cesa, tajà da na vòlta, a l'é stàita trasformà an salon: an sla vòlta a l'han faje tre stansie për le ciambree dël consèj. Ël grand quàder dl'autar magior a l'é stàit catà dël 1805 da la cesa ëd Saint-Rhémy-en-Bosses. La fin dël convent Ël convent ëd san Fransesch a l'ha durà fin-a al 1836. Ai 6 d'otóber a l'han campà giù ël cioché, ch'a l'é drocà tut d'un tòch con na min-a ch'a l'avìo butaje a la base. Ant ij darié mèis ëd col ann le reste dj'edifissi dël convent a son ëstàite demolìe për feje spassi a la ca dla comun-a dël di d'ancheuj.