Exekias

Exekias o Exechìa (Εξηκίας, an grech), a l'é stàit un siramista e un siramògraf ëd la Grecia antica, e an cost contest a smija che sò leu privilegià a sia stàit Atene, apopré tra 'l 550 e 'l 530 aGC. Soe euvre a son ëstàite vendùe an tut ël mond antlora conossù e për sòn a son trovasse ëd vas fin-a an Etruria. Coma siramògraf soa atività a smija limità a n'época ancora pì cita, anté che a l'ha realisà vàire siràmiche con dle figure nèire, ant n'época che a l'é conossùa coma cola pì rica pròpi për cola técnica 'd pitura dont chiel a l'é considerà 'l mèistr. Euvra La figura d'Exekias, anans coma autor ëd vas e peui coma pitor, a smija motobin gropà a cola partìa d'artista, ciamà Partìa E, che, tra la metà e la fin dël sécol ch'a fa VI aGC, a l'ha travajà an slontanand-se da la tradission e da la manera artìstica che, dal 550 aGC, a dominava con ël siramògraf Lido. A l'é stàit cost moviment artìstich che a l'ha fornì a Exekias soa base artìstica 'd partensa. Ij travaj d'Exekias as dësserno për la grandor ëd la composission, për la padronansa dël dissegn e për na distinsion che a-j fan dzormonté le limitassion d'espression fin-a a col moment considerà obligà da la técnica con figure nèire. Tant coma siramògraf che coma siramista a l'é stàit un novateur, bon a anmaginé 'd soget neuv, ëd sërché e 'd trové 'd neuve forme, e a anventé 'd neuve técniche fiamenghe coma la man colorà 'd ross coral për avèj d'arzultà cromàtich pì bon. Al di d'ancheuj i l'oma óndes euvre firmà da chiel antramentre che a-i në j'é d'àutre 25 che a son atribuìe a chiel, tra vas e pinakes. Miraco soa euvra pì famosa a l'é n'ola (anté che a-i é soa firma) che a mostra Achil e Ajace ocupà a fé 'n gieugh da tàula anans ëd na bataja. Sl'ola as peulo les-se, an forma métrica, le paròle "Eksekias egraphse m'kapoiesen" ("Exekias a l'ha fame e a l'ha piturame"). Ëdcò d'àutri travàj a mostro sene dla guèra 'd Tròja, coma l'amassidi 'd Pentesilea sota la man ëd Achil o la preparassion dël suissidi d'Ajace. N'àutra euvra, che as treuva an tuti ij lìber dedicà l'art greca, a l'é na kylix, con j'euj grand anventà da chiel, andoa la parte rionda a mostra Dionis ch'a fa vela dzora 'n mar ross coral sorcà dai delfin, ant l'episòdi ispirà a l'imn omérich dedicà a cost dio-sì. Dzora la kylix a l'é marcà la firma: "Eksekias m'epoiesen" ("Exekias a l'ha fame"). J'euvre d'Exekias a son ëd ciadeuvre, tutun a son pa vàire ij vas ruvà fin-a a noi e a smija difìcil che chiel a sia vagnasse da vive con costi tòch, rafinà për dabon, ma nen numeros. Miraco a fasìa 'dcò vàire vas meno rafinà e da utilisé ant la vita 'd tuti ij di. I soma nen a conossensa 'd soa vita ma as pensa che a fussa'd Salamin-a da già che ant soe euvre a-i é soens Ajace. Soget Exekias a l'é sempre stàit pì anteressà a le rapresentassion ëd la vita, ëd la mòrt e dla religion che a la materia mitològica. Soa pitura a mostra 'd moment gavà, robà, a lë score dla vita, ch'an mostro ëd soget rapresentà ant un moment simbòlich, anans ò dòp l'assion, con n'énfasi special che a mostra la tension psicològica dij soget piturà. Dzora la surfassa metopal dij vas, sò respir omérich a treuva lë spassi proporsionà për creé na sìntesi tra épos, éthos e mit che a definiss l'orisont ëd soa poética. Exekias a l'é stàit un tragediògraf dla pitura an sij vas, bon a fé 'd narassion piturà ch'a son l'equivalent d'un bon stil literari ch'a podrìa ciamesse àulich. L'Ajace scurì dl'ola ëd Boulogne a pronta fosch e mzurà sò suissidi; ant le sene 'd rëgret funerari 'd soe tàule atenèise 'l sentiment uman a pija na dignità olìmpica. Sgond la vajanta definission d'un grand studios ëd l'antichità classica, la marca dla "cossiensa dël reu divin che a ambibiss ël pensé e l'assion uman-a, che l'artista classich a l'ha preparà për la tradission ëd l'art ossidental. Tut sòn a apariss për la prima vira ant l'art".