Fransa

La Fransa (France an fransèis) a l'é un pais dl'Euròpa ossidental, mèmber ëd l'Union Europenga. A confin-a con Belgi, Lussemborgh, Gërmania, Svìssera, Italia, Mònaco, Spagna e Andorra. Për la forma 'd soa part continental, ël pais a l'é ëdcò ciamà l'Esàgon. La capital a l'é Paris. A l'ha na surfassa ëd 547.030 km² e a conta 65.600.000 abitant (2013), ël 13,1% dla popolassion dl'Union Europenga. Anté ch'as treuva Stòria Ai 4 dë stèmber 1870 a l'é stàita proclamà la Tersa Repùblica. Ant ël sécol ch'a fa XX la Fransa a l'é stàita amplicà an vàire conflit: le doe guère mondiaj, le guère d'Indocin-a (1945-1954) e d'Algerìa (1954-1962), j'antërvension an Ciad e an Zaire (1969-1984), an Lìban (1982-1987) e la guèra dël Gòlf (1991). Evolussion demogràfica La popolassion a l'era 'd 62,3 milion d'abitant ant ël 2004 e ëd 64,3 milion ant ël 2009. Dël 2013 a-i son ëstaje 810.000 nassense e 572.000 mòrt. Conomìa La disocupassion an Fransa a l'é a l'é al 10,6% (10,2% an Fransa metropolitan-a, dàit dël 2012). Ij fré pùblich a son al 66% dël prodot anterior ëspòrch. Dël 2007, ël passiv pùblich a l'é stàit dël 2,4% dël prodot anterior ëspòrch. Ël 12% dj'abitant a viv sota la seuja dla miseria (908 éuro al mèis). Ël tass ëd risparmi dle famije a l'é dël 16,8% (2011). Lë 78% dl'eletricità a l'é fornì dai 58 reator nuclear an fonsion. Ël rest dal carbon, ël gas, l'energìa idràulica e j'energìe arnovàbij (eòlich e fòto-voltàich, ch'a arpresento l'1% ëd la produssion). Dël 2012 ël 2,26% dël prodot anterior ëspòrch a l'é stàit dedicà a l'arserca e al dësvlup. Torism La Fransa a l'é ël pais pi visità al mond: dël 2013 ij torista a son ëstàit 84,7 milion. Moneda 2 euro: n'arbra stilisà con ij mòt Liberté Egalité Fraternité Dal 1m ëd gené dël 2002 la Fransa a deuvra l'Euro. Për savèjne ëd pi, ch'a varda soa vos. Organisassion polìtica La Fransa (nòm ofissial: République française) a l'é na repùblica. Ël parlament fransèis a l'é formà dal Senat (Sénat, con 331 senator) e da la Ciambrea Nassional (Assemblée Nationale, con 577 diputà). Ël prim ministr a l'é sernù dal pressident e a partagia con chiel ël podèj esecutiv. Ël president a l'é Emmanuel Macron (dal 14 maj 2017). Ël Prim Ministr a l'é Michel Barnier (dal 5 stèmber 2024) An Fransa a-i son anviron 36.000 comun-e, dont 3.000 a son cole con pi che 3.500 abitant.