Lej ëd gravitassion universal

La lej ëd gravitassion universal o lej ëd Newton a fortiss che minca còrp a esèrcita ansima a minca àutr còrp na fòrsa d'atrassion ch'a l'ha tanme diression la reta ch'a gionz ij doi còrp e dont l'antensità a l'é proporsional ëd fasson direta al prodot ëd soe masse e ëd fasson anversa al quadrà dle distanse dij doi còrp: $F=G{\frac {m_{1}m_{2}}{r^{2}}}$. Costa lej a l'ha smonula Isaac Newton ant ij sò Principia mathematica. A l'é na conseguensa dle lej dij moviment dij pianeta, enonsià da Kepler vers ël 1620. D'àutra part, le lej ëd Kepler as peulo oten-se da cola ëd Newton. Ël valor dla costanta gravitassional G a l'é stàit trovà për prim da Henry Cavendish dël 1798, an dovrand n'angign conossù coma la balansa ëd Cavendish. Na mzura pi precisa a l'é stàita fàita dël 1942 da P.R. Heyl e P. Chizanowski, ch'a l'han otnù ël valor $G=6{,}673\cdot 10^{-11}{\frac {Nm^{2}}{kg^{2}}}$. La dedussion dle masse dij còrp celest Da la lej ëd Newton as peulo trovesse ij valor dle masse dij còrp celest. Për esempi, an aprossimand a na sirconferensa ël moviment dantorn al sol d'un pianeta, cost-sì a l'é soget, a tut moment, a l'assion newtonian-a sentrìpeta $G{\frac {mM}{R^{2}}}$, anté che M a l'é la massa dël sol, m cola dël pianeta e R a l'é la distansa antra 'l pianeta e ël sol. Ciamà a l'acelerassion sentrìpeta e T l'ann sideral, visadì ël perìod d'arvolussion dël pianeta dantorn al sol, un a oten $G{\frac {mM}{R^{2}}}=ma=m{\frac {4\pi ^{2}}{T^{2}}}R$, dont $M={\frac {4\pi ^{2}R^{3}}{GT^{2}}}$.