Lepontin

Lepontin
Parlà an:	Gaja Cisalpin-a
Estinsion d'ës parlé-sì:	anviron al 400 aCG?
Famija lenghìstica:	Indo-Europengh  Séltich   Séltich continental
Scritura:	Alfabet ëd Lugan
Còdes dla lenga
ISO 639-1:	gnun
ISO 639-2:	da gionté
ISO/DIS 639-3:	—

Ël Lepontin a l'é na lenga séltica estinta, cola dij Lepontii, che as parlava ant le bande dla Galia Cisalpin-a antra ël 700 aGC e ël 400 aGC. Dle vire a lo diso ëdcò Séltich Cisalpin, e a l'é considerà un dialet dël parlé dla Galia e donca na lenga dla famija séltica continentala (Eska 1998).

Sta lenga as conòss mach për chèich gravura che a lé trovasse, e che a l'é scrivùa ant l'Alfabet ëd Lugan, visadì un-a dle sinch sòrt fondamentaj d'alfabet itàlich setentrionaj, derivà da 'nt ël alfabet dj'Etrusch.

Andóa e quand

Le iscrission dont as parla a son staite trovà dzortut anviron a Lugan, contand ëdcò ël Lagh ëd Còm e ël Lagh Magior. Tècniche dë scritura parej ëd costa as dovravo ëdcò për la Lenga Rética e Venética, e l'alfabet rùnich dle Lenghe germàniche a l'é belfé che a sia 'cò chiel na branca derivà da sta famija-sì.

J'iscrission pì veje che a sio trovasse a resto datà prima dël V sécol aGC, cola ëd Castlèt Ticin a l'é dël VI sécol aGC e a peul esse che cola ëd Sest Calende a la sia fin-a dël sécol che a fa VII aGC (Prosdocimi, 1991). La popolassion dont a dovrìo esse rivane ste iscrission-sì al dì d'ancheuj a ven identificà con la Cultura ëd Golasëcca, che donca a ven a esse definìa sèltica (De Marinis, 1991). La data dl'estinsion d'ës parlé-sì as fissa mach da lòn për adess a l'é pa rivane gnun-a iscrission an lepontin faita dapress al V sécol aGC.

Ël dibat sientìfich

Ël Lepontin a l'é stait assimilà an prinsipi dal parlé dla Galia, con la migrassion dle tribù dij Sèlt da 'nt la Galia anvers a la riva nòrd dë Pò, e peui dal Latin, na vira che la Repùblica Roman-a a l'ha pijait sota contròl la Galia Cisalpin-a anvers antrames a la fin ëd lë II e ël prinsipi dël I sécol aGC.

A l'é soèns discutusse se a l'abia ëd sust fé fassin-a ëd tute ste iscrission ant na lenga séltica sola, e vàire ëd cole artrovà (an particolar tute cole pì veje) as dis che a sio ant na lenga nen séltica, corelà al parlé dij Ligurin (Whatmough 1933, Pisani 1964). Ën vorend pensela parej, coma che a l'era ëd mòda anviron al 1970, ël Lepontin a sarìa sò nòm giust ëd na lenga nen séltica, nopà che la lenga séltica che a l'avrìa pijaje ël pòst a dovrìa disse Gàlich Cisalpin.

Dapress aj travaj ëd Lejeune (1971), a son trovasse squasi tùit d'acòrdi a dì che ël Lepontin a debia esse classificà coma lenga sèltica, con tut che a podèissa avej dle diferense, coma për ël parlé selt-ibérich, e che an tute le manere a resta pitòst bin distint da 'nt ël Gàlich Cisalpin. A l'é mach ant j'ùltim agn che a l'é avnùje fòra la tendensa a identifiché Lepontin e Gàlich Cisalpin coma la midema lenga.

Ël dovré dl'espression

Sta lenga-sì a l'é dita parej da 'nt ël nòm dla tribù dij Lepontii, gent che a stava an vàire bande dla Rhaetia (ant la Svìssera e ant l'Italia dël dì d'ancheuj), ansima a j'Alp, donca mach ant sëj confin dla Galia Cisalpin-a. E pura, franch tutun ël nòm a l'é dovrà da vàire studios ëd Selticìstica për parlé ëd tùit ij dialet sèltich dl'Italia antica. Sto dovré-sì a fa discute coj che a considero ancó mach sempe ij Lepontii coma un-a dle vàire tribù indìgene dj'Alp ëd l'època preroman-a, e donca motobin diferensià daj Gali che a l'han anvadù la pian-a dl'Italia setentrional mach an època stòrica.

Sorgiss

• Eska, J. F. (1998). The linguistic position of Lepontic. In Proceedings of the twenty-fourth annual meeting of the Berkeley Linguistics Society vol. 2, Special session on Indo-European subgrouping and internal relations (February 14, 1998), ed. B. K. Bergin, M. C. Plauché, and A. C. Bailey, 2–11. Berkeley: Berkeley Linguistics Society.
• Eska, J. F., and D. E. Evans. (1993). "Continental Celtic". In The Celtic Languages, ed. M. J. Ball, 26–63. Londra: Routledge. ISBN 0-415-01035-7.
• Gambari, F. M., e G. Colonna (1988). "Il bicchiere con iscrizione arcaica de Castelletto Ticino e l'adozione della scrittura nell'Italia nord-occidentale". Studi Etruschi 54: 119–64.

• Lejeune, M. (1970–71). "Documents gaulois et para-gaulois de Cisalpine". Études Celtiques 12: 357–500.

• Lejeune, M. (1971). Lepontica. Paris: Société d'Éditions 'Les Belles Lettres'.
• Lejeune, M. (1978). "Vues présentes sur le celtique ancien". Académie Royale de Belgique, Bulletin de la Classe des Lettres et des Sciences morales et politiques 64: 108–21.

• Lejeune, M. (1988). Recueil des inscriptions gauloises: II.1 Textes gallo-étrusques. Textes gallo-latins sur pierre. Paris: CNRS.
• Pisani, V. (1964). Le lingue dell'Italia antica oltre il latino, 2nd ed., Turin: Rosenberg & Sellier.
• Tibiletti Bruno, M. G. (1978). "Ligure, leponzio e gallico". In Popoli e civiltà dell'Italia antica vi, Lingue e dialetti, ed. A. L. Prosdocimi, 129–208. Roma: Biblioteca di Storia Patria.
• Tibiletti Bruno, M. G. (1981). "Le iscrizioni celtiche d'Italia". In I Celti d'Italia, ed. E. Campanile, 157–207. Pisa: Giardini.
• Whatmough, J. (1933). The Prae-Italic Dialects of Italy, vol. 2, The Raetic, Lepontic, Gallic, East-Italic, Messapic and Sicel Inscriptions. Cambridge ant ël Massachusetts: Harvard University Press.
• AA.VV. and Prosdocimi, A.L. (1991). I Celti, pag.50-60, Lingua e scrittura dei primi Celti. Bompiani.
• AA.VV. and De Marinis, R.C. (1991). I Celti, capìtol I Celti Golasecchiani''. Bompiani.