Monfrin

Na veja carta 'd Casà, un-a dle sità prinsipaj dël Monfrà setentrional Ël monfrin a l'é un dij dialèt dël piemontèis oriental. A l'ha soa rèis ëstòrica ant lë stat dël Marchesà dël Monfrà, dont continuità teritorial e polìtica a l'é a la fondamenta dla creassion dla comun-a lenghìstica monfrin-a. Coma ij confin dël Marchesà, 'cò coj dël monfrin a son pitòst balarin e a l'é soèns malfé marché an manera sigura andoa a finissa 'l monfrin e andoa ch'a taco sò avzin. A l'ha 'cò un gran nùmer ëd varietà, tant che pì che d'un dialèt monfrin soèns as sent parlé dij dialèt monfrin coma 'd n'ansema plural ëd vàire parlà locaj. Fonética e grafìe Ël monfrin a l'ha sò son fiamengh, ch'a l'é dàit da na combinassion d'acsan e variassion gramaticaj rispet a la koiné. La schwa monfrin-a a Casà a l'ha un pijn ésit an A, visadì che a tuti j'efet un ëd Casà a les la Ë dla koiné coma na A fàita e finìa (gavà cole anans dle dobie, es. ghëddo). Ant soe bande meridionaj ël monfrin a dòvra la A tònica velarisà con pijn èsit an Ò, ëdcò ant ij përnòm, che quindi a son-o coma ò-i è. Për coste rason la gent dle vire a dòvra dle grafìe che a scrivo O e A andoa la grafìa stàndard piemontèisa a buta na schwa (Ë) e na A. Comsëssìa as peul ëscriv-se 'l monfrin an grafìa normal sensa gnun problema, a basta mach visesse 'd coma un parlant nativ monfrin a les certe litre. Grafìe atestà Dumini Badalin a scriv l'artìcol indeterminà an fonétich, coma an In paisan; për la L rotacisà dl'artìcol definì fomnin a dòvra la forma ra (com ant la poesìa Ra mé sgnora) ma për sòlit a dòvra la forma canònica la. Sergio Nebbia a l'ha fasse na grafìa soa për sò Dizionario monferino, dedicà an particolar a le parlà ëd Castel d'Anon, Ser e Rochëtta Tane. La grafìa a l'é dzortut fonética, basà ansima a la parlà anonèisa. A arzulta nen che sta grafìa a l'abia mai dovrala gnun àutr autor. Ij verb Ant ël monfrin ch'as parla a Casà ij verb dla prima coniugassion a finisso an -à, esempi: parlà, travajà, lavà, andà coj dla seconda coniugassion e j'ausiliari an -i ò -j, esempi: legi, scrivi, duej, essi, avej coj dla tersa coniugassion an "ì", esempi: partì, finì, stabilì. Tàule 'd coniugassion Ël present indicativ Arlevà a Casal Monfrà. A son marcà colorà le bande dle përson-e ch'a l'han drocà ël përnòm verbal piemontèis dovrà ant la koiné, ën tnisend mach j'artìcoj eufònich. Përson-a Essi Avej Prima con. Seconda con. Tersa con. mi son j'heu parl scriv part ti t'é t'ha 't parli të scrivi 't parti lu l'é l'ha ël parla ël scriv ël part noj soma j'oma parloma scrivoma partoma voj sei j'avei parlèi scrivìi partìi lor i son a j'han i parlo i scrivo i parto J'artìcoj Artìcol indefinì A resta tut somà regolar, che al fomnin a fa na e al mascolin a fa un. Ma coma sempe an piemontèis la U inissial ëd l'artìcol indefinì as les nen u, e se a Turin sta U a la ven na A an Casà a la ven na I. L'artìcol indeterminà mascolin monfrin quindi a son-a in, e nen an ò ën coma an koiné general. Dumini Badalin st'artìcol-sì a lo scrivìa an grafìa fonética. Ël Dizionario monferrino dël Nebbia buta in e ina. Dj'esempi a son arportà ant la tàula comparativa ambelessì sota (bleu e reusa a marco 'l géner ëd la paròla): Paròla Grafìa dla koiné Grafìa ëd Dumini Badalin Grafìa ëd Sergio Nebbia Lìber un lìbar in lìbar in lìber Minìster un minìstar in minìstar vos nen presenta ant sël dissionari Borich un borich in borich in burich Dòna na dòna na dòna ina dòna Crava na crava na crava ina crava Scoela na scoela na scoela vos nen presenta ant sël dissionari Tomàtica na tomàtica na tomàtica ina tumàtica Artìcol definì Singolar: ël mascolin a fa ël, ël fomnin a fa la. Dumini Badalin a dòvra la forma la, gavà quand a rend ij cas ch'a ven-o da 'nt la rotacisassion dla consonant ch'a riva ant ël meridion dël Monfrà, che a rend con ra. Plural: ël mascolin regolar a fa ij, ël fomnin fa ël. Ecession: le forme an consonant compòsta mascolin-a a fan jë, coma ant la koiné, ma an monfrin la régola as estend ëdcò al fomnin (quindi nen le stra, ma jë stra). NOTA! A venta ten-e present che an monfrin la Ë as les a, quindi la forma ël an monfrin a son-a al. Castel d'Anon Ël Dizionario monferrino dël Nebbia a buta mascolin al, el dovrà për ij nòm ch'as anandio për b, c dura, f, g dura, m, p, q, w (ant soa grafìa sòn a resta na u con valor ëd mesa consonant) gnun-a forma con na corispondensa automàtica për jë u dovrà për ij nòm ch'as anandio për d, l, n, r, s, t, z, c mòla e g mòla i coma artìcol plural. fomnin la, che a ven al an forma plural l' dadnans a vocal, che a ven agli al plural (pr'esempi L'ania -> Agli ànij) Dj'esempi a son arportà ant la tàula comparativa ambelessì sota (bleu e reusa a marco 'l géner ëd la paròla):   Singolar Plural Paròla Grafìa dla koiné Grafìa ëd Dumini Badalin Grafìa ëd Sergio Nebbia Grafìa dla koiné Grafìa ëd Dumini Badalin Grafìa ëd Sergio Nebbia Lìber ël lìber ël lìbar u lìber ij lìbar ij lìbar i lìber Minìster ël minìstar ël minìstar - ij minìstar ij minìstar - Fnoj ël fnoj ël fnoj al fnug jë fnoj jë fnoj i fnug Dòna la dòna la/(ra) dòna la dòna ël dòni ël dòni al dòni Crava la crava la/(ra) crava la crava ël cravi ël cravi al cravi Scoela la scoela la/(ra) scoela - jë scoeli jë scoeli - Tomàtica la tomàtica la/(ra) tomàtica la tumàtica ël tomàtichi ël tomàtichi al tumàtichi Agetiv e përnòm possessiv Ël monfrin a smon djë scostament da 'nt la gramàtica clàssica dla koiné: l'artìcol dadnans al possessiv an koiné as dòvra mach për le forme përnominaj, nopà che j'agetiv possessiv l'artìcol a 'l l'han nen. An monfrin ëd Casà l'artìcol as dòvra bele che sempe. Singolar Plural Mascolin Fomnin Mascolin Fomnin Ël mè La mè Ij mè Ël mè Ël tò La tò Ij tò Ël tò Ël sò La sò Ij sò Ël sò Ël nòst La nòstra Ij nòst Ël nòstri Ël vòst La vòstra Ij vòst Ël vòstri Ël sò La sò Ij sò Ël sò Esempi: ël mè quaderni, la tò boata, ij sò parochian, ël vostri ombreli Parentela Ij nòm arferì a la parentela a l'han dj'ecession. A pari, mari, fradè, sorela e via andanda al singolar a-j va nen l’articol. Esempi, mè pari, sò mari, nòst fradè, vòstra sorela L'artìcol a 'l lo manten-o anveci për ël plural. Esempi: ël nòstri mari, ël sò cugnaij , ël mè soreli. Agetiv e përnòm dimostrativ Sempe arlevà a Casà, ël monfrin a smon le relassion spassiaj elencà ambelessì sota: Anformassion da controlé! Ël contribut anònim original a l'avìa na grafìa pitòst balarin-a. A scrivìa però libbar e galijna, e a ventrìa controlé se sòn da bon a-j corispond a na chèich variant fonética casalèisa ò s'a l'era mach un boro. Për piasì, chi ch'a peul ch'a contròla e ch'a gava via stë stamp na vira ch'a l'ha verificà. Mersì. Distansa Singolar Plural   Mascolin Fomnin Mascolin Fomnin Vzin a chi ch'a 'l parla is sa si si Distant da chi ch'a 'l parla col cola coj coli Esempi: is quàdar, sa galin-a, si lìbar, si dòni col quàdar, cola galin-a, coj lìbar, coli dòni Ij nòm Për ël plural al mascolin a resto invarià coma sòlit an piemontèis, mentre 'nveci për ël fomnin a cambio la final da a a i. Esempi: cesa = cesi, comessa = comessi.