A tònica velarisà

La A tònica velarisà a l'é na caraterìstica fonética ëd chèich part dla lenga piemontèisa. As agiss ëd n'evolussion ëd la pronunsia dla A tònica, che gavà chèich ecession a la fa viré ëd son anvers a na Ò. St'evolussion-sì a l'é nen sempe completa, an chèich pòst as trata ëd na Ò fàita e finìa, an dj'àutri la diferensa antra na A velarisà e na Ò normal a la resta motobin ciàira. An tute le manere a venta tnì present che le variassion locaj d'ës fenòmeno-sì a peulo esse squasi anfinìe. Spantiament La velarisassion dla A tònica as sent ant un continuo geogràfich ch'a passa arlongh ëd la crësta dj'Apenin, da la Langa a l'Àut Monfrà, ën ciapand andrinta le valà dj'Alp Marìtime, ël Monregalèis, ël Seban e vàire pòst ëd lenga lìgure. As rëscontra peui a Lissandria e an quàich pais dël Bass Monfrà (miraco fin-a a Trin). Geoffrey Hull a l'ha trovala ëdcò ant ël Canavzan a nòrd ëd Turin e antra Noara e Milan. As treuva ëdcò an vàire àutri pòst d'Italia, an val Blenio (Svìssera) e an Olanda ossidental. A l'é 'n fonema ch'as rëscontra a Neuve tanme che an Alba, e ch'a resta comun a pì 'd na lenga, donca a l'é nen n'isoglòssa ch'a peula esse considerà për dësferensié ij dialèt dël piemontèis da coj lìgur. An scritura A l'é mach tònica (es. lissandrin: me a cänt, ma äm pias cantè), e quindi a fa nen dë manca dë scrivla për fòrsa, ën restand pi che d'àutr l'acsan ëd la person-a, e nen na modìfica dla paròla midema. La scritura a resta ridondanta ëdcò për via che comsëssìa la posission tònica an piemontèis ëscrit a l'é sempe marcà, e a-i son dle règole motobin precise ch'a diso se e quand velarisé. Chèich autor a l'ha comsëssìa pì car d'armarché la velarisassion 'cò an forma gràfica, soèns për dé na valorisassion d'anvironament lenghìstich che a-j giuta ai letor a anquadré n'ambientassion sossial ò geogràfica. Quand as veul marchesse an piemontèis, ës son-sì as marca Ä, conforma a la gramàtica ëd M.sù Bré. Comsëssìa, da dj'àutri autor a son ëstàite smonùe ëdcò dj'àutre grafìe, notaman: vocabolari Rastlèire 'd Langa e Roè, ch'a dòvra na Á Ecession Soèns na A tònica as velarisa nen quand a-i ven dadnans a na N (coma an can) R (coma an ara) Percession sossial Soèns ant ël passà dlë Stat Sabaud la velarisassion dla A tònica a l'é contasse coma marca basiletal, e a l'é condanasse coma parlé da campagnin. Al dì d'ancheuj la concession prevalenta a l'é ch'as trata ëd na qualità teritorial da preservé, coma tute j'àutre. Sòn a l'é an part n'efet dl'anteresse pì spantià anvers a la lenga piemontèisa, e an part n'efet dla decadensa dl'acrolèt turinèis, ch'a l'ha giumaj tut afàit perdù soa prevalensa sossial. Arferiment Vardè ëdcò Rotacisassion