Mont-Saint-Michel

Mont-St-Michel a l'é n'ìsola granìtica, ch'a resta a 2 chilòmeter da la còsta dla Brëtagna, a sud-òvest d'Avranches, davzin a la boca dël fium Couesnon.
A l'ha n'autëssa d'apopré 90 méter, con perìmeter ëd 900 méter. A l'é gionzùa a la tèra-fërma da na diga anté ch'a-i cor na stra ch'a riva da Pontorson.
A l'é arnomà për l'abassìa ch'a-i é an sël cò e ch'a goerna un còro ant ël gòtich fiamengh (1450-1521), con un trifòrio con ëdzora dle fnestre. A-i son ëdcò dle part dël sécol ch'a fa X (Notre-Dame-sous-Terre) e dij sécoj XI e XII, andoa ch'a së s-ciàira na fòrta anfluensa norman-a.

Ël borgh

Ël borgh ëd Saint-Michel a l'é sarà da 'd muraje dont dle part a armonto al sécol ch'a fa XIII. A l'ha goernà na strutura architetònica e urbanìstica ch'a armonta a l'arcostrussion dòp dël feu dël 1203, durant le guère antra l'Anghiltèra e la Fransa.

La nos urban-a, ant ël sud e l'est ëd l'ìsola a l'é dësvlupasse an forma d'élica an sla stra ch'a va al monasté.

L'abassìa e soa stòria

As conta che ant ël 708 Aubert vësco d'Avranches, an Normandìa, a s-ciàira an seugn l'arcàngel Michel ch'a-j comanda ëd fabriché na capela ant sl'ìsola, che al temp as ciamava mont Tomba. Ël pòst a dventa dlongh un leu ëd pelerinage. Ant ël 966, për vorèj dël duca ëd Normandìa Ricard I, dij monio beneditin a tramudo ant sël mont Tomba e a-i costruisso n'abassìa con na cesa, ant ël pòst anté ch'a-i era la capela d'Aubert. Ant ël sécol ch'a fa XI pì 'd sinquanta monio a vivo ant l'abassìa an avend an tra 'd soe atività prinsipaj cola ëd copié dij manoscrit. A l'é për lòn che Mont-St-Michel a dventa arnomà tanme la Sità dij lìber. A l'é leu ëd pelerinage, as agrandiss l'abassìa e as costruiss, a la sima dël mont, na cesa romànica. Ant ël 1203 ij soldà ëd Filip August a-j dan feu a na part ëd l'abassìa. An riparassion, ël re a fa fabriché, an sëddes agn, la Merveille: ëd neuve sale ant lë stil gòtich ansima a tre pian. Durant la Goèra dij sent agn, j'anglèis a-j dan l'assedi a Mont-St-Michel, ma a riesso pa a pijelo, protegiù com a l'era dal mar, daj rampart e da na goernison ëd pì che sent sivalié. Ant ës perìod-sì a-i dròca ël còro dla cesa romànica e a lo arcostruisso ant lë stil gòtich. A son ij darié travaj gròss ant l'abassìa.
Dël 1469, Luis XI a-i buta l'Órdin dij sivalié ëd San Michel, ch'a tnisìa soe ciambree ant la sala dij sivalié. A ancaminé dal 1516 l'abassìa a perd d'amportansa e ël nùmer dij monio a cala.
Dël 1595 Mont-Saint-Michel a acheuj Enrich IV apress soa abdicassion. Dël 1622 ij beneditin a son ëstàit rampiassà dai monio dla Congregassion ëd san Mò.

Con la Rivolussion l'abassìa a l'é trasformà an përzon pr'ij carcerà polìtich. A arseivrà ant j'agn a vnì pì 'd 14.000 përzoné. Ant ël 1863 Napoleon III a fa saré la përzon e l'abassìa a dventa monument ëstòrich. As ancamin-o ij travaj ëd restaorassion.
Da la fin dj'agn 1970 na vinten-a d'abitant e na dosen-a ëd religios a vivo ant sël mont.

Al di d'ancheuj l'abassìa a l'é sota la tùa dël Centre des monuments nationaux e dal 1979 a l'é classificà tanme patrimòni mondial da l'UNESCO. Minca ann a l'é visità da tre milion ëd torista e pelerin.