|
Ël Paleosòich (o era primaria) a l'é n'antërval dë stòria dla Tèra, ch'a va da 542 milion d'agn fa a 251 milion d'agn fa.
Sò nòm a veul dì l'età dla vita antica.
A ancamin-a con ij fòssij pi antich conossù cand che j'ere a son ëstàite definìe e a finiss con la granda estinsion ëd la fin dël Permian.
Ël Paleosòich a-j ven dapress al Precambrian e a preced ël Mesosòich.
A l'é formà da ses perìod:
- ël Cambrian, da 542 milion d'agn fa a 488 milion d'agn fa
- l'Ordovician, da 488 milion d'agn fa a 444 milion d'agn fa
- ël Siluran, da 444 milion d'agn fa a 416 milion d'agn fa
- ël Devonian, da 416 milion d'agn fa a 359 milion d'agn fa
- ël Carbonìfer, da 359 milion d'agn fa a 299 milion d'agn fa
- ël Permian, da 299 milion d'agn fa a 251 milion d'agn fa
Al prinsipi dl'era primaria a-i era mach un continent gigant, la Rodinia, ch'a l'ha ancaminà a s-ciapesse.
A la fin ëd l'era, ij continent as son torna samblasse ant un sùper-continent, la Pangea.
L'era primaria a l'ha vist vàire episòdi d'estinsion massisse.
Vers 440 milion d'agn fa a-i staje la dësparission d'almanch 70% ëd le spece marin-e.
Cost eveniment a l'era miraco gropà al moviment dij continent.
N'àutra crisi a l'é rivaje 360 milion d'agn fa, con la mòrt d'apopré la mita dle spece marin-e.
La fin dl'era primaria a l'é marcà da na catàstrofe planetaria, dont le càuse a son nen bin conossùe, ch'a l'ha flambà apopré ël 90% ëd le spece animaj, ma ëd fasson motobin varià a sconda dle partìe.
Gnun trilobita e gnun euriptérid a l'ha dzorvivù (be che j'euriptérid a l'èisso già ancaminà a decliné dal Carbonìfer, vàire desen-e 'd milion d'agn prima).
Ij pess a smijo avèj patì pòch, antant che antra ij rétij e j'anfibi a dësparisso doe famije su tre, j'àutre a dzorvivo malgré la pèrdita ëd vàire spece.
Le bòje a son frapà ëd fasson violenta, cheich ëstrop as dëstisso e d'àutri a patisso na lenta diminussion.
Le piante a son nen ëstàite frapà tròp; le féles a son tocà, ma le conìfere a ancamin-o a dësvlupesse.
|
