Raj X

La prima radiografìa Vers la fin dël 1895 Roentgen, professor ëd fìsica a l'Università ëd Würzburg, a l'ha constatà che un tubo ëd Crookes ativ, sarà an na scàtol ëd cartron tut afàit tërbola, a podìa spantié dij raj ch'a provocavo la fluoressensa ëd në scren ël platincianur ëd bario postà andrinta a la scàtola. A l'ha ciamà costi raj, invisìbij, raj X, për marché l'incògnita ëd soa natura. Costi raj as produvo minca vira che un fassi catòdich a l'é blocà 'd colp da na parèj sòlida. Ant l'esperiensa ëd Roentgen a j'ero produvù da l'assion d'ës fassi an sël véder ëd l'àmola. Propietà dij raj X Sota l'assion dij raj X, ël véder dl'àmola a dventa fluoressent e a pija na colorassion vërda s'a l'é a base ëd sòdio o potassi, bleu-siel s'a l'é a base ëd piomb. Ëdcò vàire d'àutre sostanse a son fluoressente, për esempi ël tungstat ëd càuss e ël platincianur ëd bario. Ij raj X a ampression-o le plance fotogràfiche. La propietà pì frapanta dij raj X a l'é ch'a traverso djë spessor considerèivoj ëd còrp tërboj a la lus ordinaria. Për le materie ch'a conten-o mach dj'element ëd massa atòmica cita, la trasparensa a l'é granda; le sostanse con d'element pì pesant, tanme ël sorfo, ël fòsfor, ël càuss, a smon-o na tërbolensa pì granda e ansima a sòn a l'é basà la radiografìa. La tërbolensa ai raj X a l'é ancor pì gròssa për d'element tanme l'arsénich, l'argent, lë stagn; fin-a al piomb ch'a fërma dël tut ij raj e ch'a l'é dovrà tanme mojen ëd protession. La propagassion Ij raj X as progago an linia drita, con l'andi dla lus. Parèj dla lus, a pròvoco la jonisassion dij gas ch'a traverso. J'aplicassion Antra j'aplicassion pràtiche dij raj X a-i son la radiografìa e la radioscopìa.