Udiense generaj dla Val d'Osta

J'udiense generaj a j'ero dj'ocasion anté che ij cont ëd Savòja a vnisìo an përson-a a Osta pr'ëscoté le lamente dël pòpol valdostan e aministré la giustissia. A j'ero ëdcò na manera për fortì ëd fasson periòdica la sovranità dij Savòja an sla Val d'Osta. A-i na son ëstaje pì che quaranta, dal 1222 a le dariere tnùe da Medeo IX dël 1466. 'Me ch'as passavo J'udiense generaj a j'ero regolà da 'n sirimonial rèid e spetacolar. Ël cont ëd Savòja a intrava an Val d'Osta an pompa magna e con tant séghit, compagnà dai grand ëd Savòja, an passand dal Cit San Bernard. Doi comissari a andasìo anans e a mandavo ij soldà dël cont a ocupé tuti ij castej e le tor dzora e sota Osta, an fasend seurte j'ocupant e an lassand na cita garnison ëd tropié armà. Ëd sòlit, ël prim di ël cont a stasìa a deurme a Mordzé. Ambelelà, ij sìndich e le popolassion ëd Valdigne a andasìo a rendje omage e a paghé soe taje. Ël di apress, ël cont as anviarava vers Osta, salutà dai cioché dle doe bande dla Deura. La noblëssa d'Osta e dla bassa val a j'andasìa ancontra findi a la pian-a ëd Sarre, andoa ël cont a butava ij pé an tèra. Apress avèj arseivù j'omage, a montava torna a caval e, con un gròss cortege ch'a j'andasìa d'apress e ch'as agrandìa viaman, a rivava a Osta. A Osta, ël vësco e tut ël clero a lo spetavo a l'intrada dla sità, al pont Saint-Genis. Là ël cont a dësmontava da caval e a basava la cros. Ël vësco a lo compagnava a la catedral. Apress avèj dit ël Bin, ël prinsi a fasìa sarament an pogiand le man an sl'autar magior ëd difende ij drit e ij ben ëd la Cesa, dij vësco e ëd tut ël clero, coj dle vidoe e dj'orfanin; ëd goerné a la Val d'Osta tuti ij tìtoj, privilege, drit, costume e pì an general tute le franchise e j'imunità e ëd fé gnente, nì 'd përson-a, nì për mojen dij sò ufissiaj contra costi drit. Terminà la sirimònia, ël cont a andasìa al vëscovà, anté ch'a alogiava. Ël di apress ël cont a duvertava le ciambree dij tribunaj an na sala dël vëscovà e a giudicava le càuse. Le prime udiense a j'ero për le càuse sivile, le sconde për le càuse criminaj, le terse për le càuse feodaj. Tute j'autorità a stasìo setà ansima a 'd banche 'd bòsch. Cola dël prinsi a l'era mach un pòch pì àuta. Ël vësco a l'era setà a soa drita e ël cont ëd Challant a mancin-a. An efet, ël prinsi e le part a parlavo bele che gnente: a lassavo parlé j'òm ëd laj e j'espert dle costume, ch'a sostnisìo le càuse dël prinsi, ëd coj ch'a portavo soe lamente e dj'acusà. Le ciambree a finivo mach cand che tute le càuse a j'ero stàite scotà.