Età dla pera

Ponta ëd flecia ën Ossidian-a L'età dla pera a l'é un perìod motobin longh dla preistòria quand che j'òmo a dovravo pì che d'àutr la pera për fesse sò utiss. J'utiss ëd pera as fasìo da vàire sòrt ëd pera diferente. Pr'esempi, le selce a l'ero sagomà a colp për dovreje coma utiss da taj e arme, antramentr che cobie ëd basalt e arenaria as dovravo për fé dle màcine. Ëdcò bòsch, òss, cochije, còrn e àutri materiaj as dovravo motobin soèns. Ant j'ùltime part dël perìod a l'é anandiasse ël dovré dij sediment (coma la tèra crea) për fé ëd teracheujta. Ij perìod che a son avnùit peui (età dl'aram, età dël bronz e età dël fer) a resto caraterisà da vàire inovassion ant la tecnologìa dël travaj dij metaj. Ës perìod-sì a comprend ël prim dovré spantià dla tecnologìa ant l'evolussion dl'òmo e lë spantiament dl'òmo midem da 'nt le savan-e dl'Àfrica Oriental al rest dël mond. Al finiss con ël dësvlup dl'agricultura, l'adomestiament ëd certe sòrt ëd bes-ce e la fusion ëd mineraj d'aram për ricavene ël metal. A lo diso preistòrich përchè l'òmo ant sto perìod-sì a l'ha ancó pa ancaminasse a scrive, lòn che për tradission as consìdera ël prinsipi dla stòria. L'espression "Età dla Pera" a l'é dovrà da j'archeòlogh për parlé d'un perìod anans dla metalurgìa, dont a son restane motobin pì utiss ëd pera che nen ëd coj fàit d'àutri materiaj (che a marso pì ampressa). A l'é la prima età dla scala dle tre età e as divid antra Paleolìtich, Mesolìtich e Neolìtich, conforma a le denominassion dàite da John Lubbock ant sò clàssich lìber Pre-historic Times (temp dla preistòria) ant ël 1865. Sti tre perìod-sì as divido ancó an sotperìod pì curt. L'età dla pera an archeologìa Lamon da pësca an òss, ëd l'età dla pera (Svessia) Vàire che a sia longh sto period-sì a l'é na question dont as discut soèns, e dont definission a varia conforma a la region che a së studia. Contut che as peula parlesse ëd n'età dla pera për l'òmo an general, vàire culture a l'han pa mai dësvlupà la tecnologìa dla fusion, e con lòn a son restà ant soa 'età dla pera' fin che a l'han nen avù dle relassion con dle culture pì dësvlupà an sens tecnològich. La sucession dle fase a resta motobin diferenta da 'nt na region (e cultura archeològica) a l'àutra. L'òmo a l'ha tirà anans a spantiesse ëdcò aj temp dle culture dij metaj travajà, e parèj a resta pì giust parlé ëd "vàire" époche dla pera locaj, nopà che parlé dl'età dla pera coma d'un perìod ëd temp general, definì da un datari comun. An tute le manere, për sòlit con E.d.P. as antend un perìod a anandiesse anviron a 3 milion d'agn fa, a parte dal prim omìnide che a l'avèissa na produssion d'utiss an Àfrica. La pì gran part dj'australopiteco a l'é malfé pensé che a dovrèissa utiss ëd pera (bele che a smija pro che a sio stàit anventà dal Paranthropus robustus) ma franch tutun lë studi ëd soe reste a-i intra ant ël camp dj'archeòlogh che a studio l'E.d.P. Për via che da ‘nt l'E.d.P. a son rivane dzortut dij manufat an pera, e soèns gavà lolì a l'é pa restane d'àutr, l'anàlisi lìtica a l'é avnùita a esse ël pì gran utiss specialisà për studié ël perìod, e as dòvra për amzuré j'utiss an pera che as treuvo e determinene tipologìa, fonsion e tecnologìa dovrà për feje. Ant ël process soèns a-i intra l'anàlisi dla ridussion lìtica dla pera crùa, për capì coma che a la sia stàita travajà për fene dj'utiss finì. Sòn a resta ëdcò oget dl'archeologìa sperimental, che as preuva a fene dij neuv ant la midema manera ën butand dij mèistr da pera a scajé dla selce fin-a a rivé a fene n'utiss coma coj preistòrich. Ël dovré modern dla paròla Vàire utiss ëd pera Un dij problema dl'espression a l'é che as men-a dapress un giudissi ant sël dësvlup dl'òmo (e ant sël temp che a l'é andaje për felo) mach basà ansima a le sòrt ëd materiaj dovrà për fé dj'utiss, e nen, pr'esempi, amsima a l'organisassion social, al mangé e a l'adatesse al clima. Sòn a l'é na conseguensa dël livel ëd conossensa dël passà lontan ant ël sécol che a fa XIX, quand che a l'é anventasse la scala dle tre età e ël but prinsipal djë sgav archeològich a l'era col dë sgaté fòra da sot tèra pì ëd manufat che as podèissa. Ën essend che la tecnologìa archeològica moderna a l'é anteressà a na varietà d'anformassion motobin pì larga, le division s-ciapà col piolòt coma E.d.P. a son antramentr che ven-o viaman pì fruste. I soma giumaj rendusse cont che ij cambiament dle società dël passà ant ij vàire mila agn dont as parla a son stàit motobin antortojà e che a l'han tocà vàire fator diferent, coma l'adossion dl'agricoltura, la colonisassion dle tere e la religion. Donca la tecnologìa dla produssion dj'utiss a l'é mach na marca tan-me n'àutra, marca che però an da pa gnun-a idèja ëd che costume che a l'avèissa la gent e ëd còsa che a pensèissa. N'àutr problema dl'espression E.d.P. a l'é che a l'é stàita anventà për parlé dle culture archeològiche europenghe, e che a resta motobin malfé dovrela për dle region coma j'Amériche ò pura l'Osseania, andoa ij nativ a l'ha dovrasse sò utiss an pera fin-a a quand a l'é nen anandiasse la colonisassion europenga. Travajé ij metaj a l'é mai stàit na question fondamental dla vita dla gent, ant cole bande-lì, e donca për studieje a ven motobin pì a taj dovré dle classificassion tut afàit diferente, che nen sté lì a dividne la preistòria an perìod. Le mideme drolerìe a sàuto fòra a dovré l'espression età dël fer an sens mondial, përchè n'América pa gnun a savìa còs a fussa ël fer fin-a al 1492 (però a conossìo aram, bronz, argent e òr), nopà che n'Osseania ël fer a l'é nen rivà fin-a al sécol che a fa XVII. Për sòlit dapress a l'E.d.P. a-i riva n'Età dël Bronz, moment quand la tecnologìa dël travaj dël metal a l'ha fàit an manera che viaman a së spantièissa ël dovré dj'utiss an bronz (aram e stagn, ò pura dj'àutri metaj). La pì part dla gent dl'Àfrica Setentrional, dl'Asia e dl'Euròpa a l'é surtìa da ‘nt l'E.d.P. antra ël 6000 aGC e ël 2500 aGC. An chèich region, notaman l'Àfrica Subsaharian-a, a l'E.d.P. a l'é avnuje dapress bele sùbit l'età dël fer. As pensa che ant lë Vzin Orient e ant l'Asia Sudoriental l'E.d.P. a sia finìa anviron al 6000 aCG. Le società dl'Euròpa e dël rest ëd l'Asia a l'avrìo passà l'E.d.P. anviron al 4000 aGC. Le culture pròto-Inca dl'América Meridional a son restà ant l'E.d.P. fin-a anviron al 2000 aGC, quand a son rivà òr, aram e argent, e dapress a coj-lì a son peui rivaje j'àutri metaj. L'Australia a l'é restà a l'E.d.P. fin-a al sécol che a fa XVII. Al dì d'ancheuj as sa ëdcò che ël passagi antra E.d.P e Età dël Bronz a l'é pa che a sia rivà tut d'un colp, ma pitòst a l'é stàit un dësvlup gradual che a l'ha tocà ël travaj dl'aram e dl'òr an coj che (an sens técnich) a resto pro sempe dij sit dla sòrt neolìtica. Costa transission-sì as dis ëdcò Età dl'Aram ò pura Calcolìtich. A l'é stàita curta e a l'ha avù un caràter motobin regionalisà, përchè a fé lija con lë stagn a l'han ancaminasse squasi sùbit daspërtut, gavà coj post andoa che dë stagn a l'era malfé trovene. Pr'esempi, l'Òmo dla giassa Ötzi, na mumia dël 3300 aGC trovà ant ij giassé alpin, a l'avìa dapress un piolet d'aram e un cotel ëd selce. La produssion d'utiss an pera a l'é nen chità, restand motobin viva ëdcò ant le età dij metaj, e a l'é belfé che a l'abia nen ancaminasse a perde colp fin-a ant l'Àuta Età ëd Mes. N'Euròpa e ant l'América Setentrional le pere da mulin a son dovrasse bele che fin-a al sécol che a fa XX, e as dòvro ancó al dì d'ancheuj an vàire part dël mond. Se le siviltà antiche a l'han lassane tanti monument sòn as dev ëdcò a lë spantiament dla tecnologìa dël travaj dla pera, che a butava a disposission dle società d'antlora n'oferta ëd travaj specialisà motobin larga e dle técniche ëd travaj e traspòrt dle pere mideme che a l'ero stàite soagnà e afinà fin-a ant ij pì cit detaj për ij vàire mila agn dl'E.d.P. Ël dësvlup ëd l'òmo ant l'Età dla Pera L'E.d.P. a coata un perìod ëd temp motobin longh e vàire cambiament ëd clima ëd gròsse proporsion che a l'han condissionà l'evolussion dl'òmo. La gent midema a l'é rivà a soa forma morfològica corenta mach a la fin dl'E.d.P. Vardé ëdcò: evolussion ëd l'òmo Paleolìtich Ël Paleolìtich a va da anviron a 2 milion d'ani fa a la fin dël Pleistocene, 10.000 ani fa. Për coj pòst andoa che a l'é staje un progress pì svicio anvers a la neolitisassion, ël Paleolìtich a comprend ëdcò l'Epipaleolìtich, e a finiss anviron a 8.000 ani fa. Bass Paleolìtich Acheulean Piolòt dël Bass Paleolìtich Artìcol prinsipal: bass Paleolìtich Anvers a la fin dl'era geològica che i disoma Pliocene an Àfrica, un prim cé dl'òmo modern, che a diso Homo habilis, a l'ha dësvlupasse sò prim utiss ën pera. A-i ero mach dj'utiss motobin sempi che j'archeològh a diso pere scajà. L’Homo habilis as chërd che a fussa bon a fesse utiss dla sòrt Olduwan, ën dovrand tant la pera scarpìa che jë scaje che a-j restavo da la produssion. St'industria d'utiss an pera a pija sò nòm dal sit dla Gòrgia d'Oldupai an Tanzanìa. J'omìnidi d'ës temp-sì a smija che as mangèisso dla can maslà con sti utiss-lì e dle piante sërvaje. Anviron a 1,5 milion d'ani fa a l'é rivaje na sòrt d'òmo pì dësvlupà, l’Homo erectus. L’H. erectus a l'ha amprendù a dovré ël feu e a fesse dle pere da taj motobin pì arfinìe, antramentr che a së spantiava fòra dl'Àfrica për rivé fin-a an Asia, coma mostrà da sit coma col ëd Zhoukoudian an Cin-a. Rivà a 1 milion d'ani fa as treuvo le prime preuve dla presensa dl'òmo an Euròpa, ansema a dij piolòt a man ancó pì bin finì. Paleolìtich ëd Mes Ricostrussion ëd n'òmo ëd Neanderthal Artìcol prinsipal: Paleolìtich ëd Mes Cost period-sì as anandia anviron a 200.000 ani fa e pì che d'àutr a l'é conossù coma ël moment che a-i vivìa l'Òmo ëd Neanderthal (anv. 120.000-35.000 ani fa). La tecnologìa dël travaj dla pera dij Neandertalian për sòlit as dis musterian-a. Ij Neandertalian a la fin dij fin a son dësparì, e a sò post a son rivaje j'òmo modern, che soe marche pì veje a l'han lassaje an Àfrica Meridional, anviron a 100.000 ani fa. Conbin che soèns la gent a jë chërda squasi dle bes-ce, a-i son vàire preuve che ij Neandertalian as cudivo sò vej e che a l'avìo dij rituaj ëd sepoltura, lòn che dimostra l'esistensa ëd na società organisà. La pì veja marca d'ansediament dl'òmo an Australia a fa dàita anviron a 40.000 ani fa, quand che dj'òmo giumai dla sòrt moderna a l'han traversasse ël mar da ‘nt l'Asia, navigand da n'ìsola a l'àutra. La gent dël Paleolìtich ëd Mes a l'ha lassane le prime marche ëd lòn che as peul ciamesse bela art e dj'àutre espression ëd pensé astrat, coma la costuma dë pituresse ël còrp d'òcra. Àut Paleolìtich Artìcol prinsipal: Aut Paleolìtich Da 35.000 a 10.000 ani fa (visadì a la fin dl'ùltima era giassal) j'òmo modern a së spantio për ël mond ant un perìod che as dis Àut Paleolìtich. Ant ës perìod-sì, na vira che ij prim òmo modern (Òmo ëd Cro-Magnon) a son rivà n'Euròpa, is trovoma a s-ciairé pitòst ampressa na sucession d'utiss an pera soèns motobin rafinà. Antra j'àutri a venta visesse dij perìod tecnològich dëlChâtelperonian, dl'Aurignassian, dël Solutrean, dël Gravessian e dël Magdalenian. J'Amériche a son stàite colonisà ën passand për ël pont ëd tèra ëd Bering che ant col moment-lì a restava fòra dl'eva, për via che le giassassion a tnisìo bass ël livel dël mar. La gent che a l'é passaje dzora as dis paleoindian-a, e soe marche pì veje a l'ha lassan-je ant ij sit dla Cultura Clovis, anviron a 13.500 ani fa. An general as tratava sempe ëd culture ëd cassador e d'archujidor, ma ant coj temp-lì a taco a s-ciairesse ëdcò dle marche d'identità regionaj motobin diferensià, për via dla gran varietà d'utiss an pera che a tacavo a dësvlupesse për vàire contest teritoriaj e climàtich diferent. Epipaleolìtich/Mesolìtich Artìcoj prinsipaj: Epipaleolìtich e Mesolìtich Ël perìod dla fin ëd l'ùltima glaciassion, da anviron a 10.000 ani fa a 6.000 ani fa, a resta marcà da l'aussesse dël livel dël mar, da lë bzògn d'adatesse a n'anvironament che a l'era antramentr che a cambiava e da la manca dë trovesse dle neuve sorgiss ëd ròba da mangé. N'arspòsta a sti neuv ëbzògn a l'é stait ël dësvlup dj'utiss microlìtich. Ël nòm Epipaleolìtich a riva da 'nt la question che sti neuv utiss a restavo derivà da coj vej dël Paleolìtich. Comsëssìa, n'Euròpa për sòlit a sò pòst as dòvra Mesolìtich (Età dla Pera 'd Mes), për via che tant j'utiss che le costume ëd vita dla gent d'ambelessì a resto amportà da 'nt l'Antich Ëvsin Orient. Ambelelà j'utiss microlìtich a l'avìo daje a l'òmo na cassa pì eficenta, antramentr che anviron a la pësca as dësvlupavo dj'ansediament viaman pì struturà, coma a Lepenski Vir. L'adomesticament dël can coma agiut a la cassa a l'é belfé che a sia rivà pròpe ant ës moment-lì. Neolìtich La teracheujta giaponèisa Jomon a resta la pì antica dël mond. Artìcol prinsipal: Neolìtich Ël Neolìtich (Età dla pera neuva) a l'é marcà da lë spantiesse dl'agricoltura (cola che a ciamo la Rivolussion Neolìtica), dël dësvlup dla teracheujta e da djë stansiament sempe pì gross e struturà, coma coj ëd Çatal Hüyük e ëd Gérico. Le prime culture neolìtiche as anandio anviron a l'8000 aGC ant la Mesalun-a drùa. Antant sia l'agricoltura che la cultura ëmnà da chila as së spantiavo al Mediterani, a la Val ëd l'Indo, a la Cin-a e a l'Asia Sudoriental. Lë bzògn dë cheuje e dë travajé sempe neuve sòrt ëd vegetaj diferent a spantiava viaman dë pì j'utiss an arenaria e an pera polidà, ansema a vàire utiss sempe pì specialisà për tajé e arfinì ël travaj. As tiravo sù le prime gròsse costrussion, con dle tor-abitassion e dle muraje (pr'esempi, Gérico) e dij sit sirimoniaj (pr'esempi, Stonehenge). Sòn an mostra che a-i era giumaj basta d'arsorse e ëd coordinament për podej buté dle partìe ëd gent motobin gròsse a travajé ansema an dij proget parèj. An che amzura che sòn a veula dì che a-i fusso ëdcò già dj'elit e dle gerarchìe sociaj a l'é na question dont as fa un gran debat. Le prime marche che an mostro l'esistensa d'un comersi stabilisà a son pròpe dël Neolìtich, quand la gent dj'ansediament neuv as amportava dle mërcansìe esòtiche da dle distanse ëd vàire sent mija da ca soa. Skara Brae, ant sl'ìsola d'Orkney (al largh dla Scòssia) a l'é un dij pì bej esempi europengh ëd vilagi neolìtich. La comun-a a në smon dij let an pera, dle scafaladure, e ëdcò fin-a na còmoda antëcà, colegà a na rosa che a-j passava sota për tenla sempe polida. Skara Brae, Scòssia. Ël vilagi neolìtich europengh pì complet che a sia rivane La vita material ant l'Età dla Pera Mangé e bèive Le culture ëd cassador e d'archujidor dl'Età dla Pera a mangiavo tant ëd bes-ce che ëd vegetaj, che as trovavo ant l'anvironament natural andoa a vivìo. A sta gent a-j piasìa la carn dj'òrgo antern, donca ëdcò fricassà, rognon e sërvele. A mangiavo pa vàire ëd derivà dël làit e ëd verdura carià ëd carboidrà, coma legum ò granaja. Al dì d'ancheuj l'arserca an dis che ij doj tèrs ëd soa energìa as la pijavo da dij prodòt animaj. Coma grass a smija che dal pì al manch a në dovrèisso tan-me nojàutri, ma la proporsion dle sòrt ëd grass che a mangiavo a restavo motobin diferente da le nòstre: antra àcid grass Omega-6 e àcid grass Omega-3 a-i era un rapòrt dël 3 a 1, nopà che ancheuj a l'é dël 12 a 1. Anviron a la fin ëd l'ùltima era giassal, antra 15.000 e 9.000 agn fa, an Asia, Euròpa, América Setentrional e Australia a l'é rivaje na burà d'estinsion dij gròss mamìfer (la Megafàuna). Costa-sì a l'é stàita la prima estinsion dl'Olocene. Sòn a l'é belfé che a l'abia ëmnà la gent ëd coj temp-là a na modìfica forsà ëd soa dieta, e con l'anandiesse dl'agricoltura ël mangé a base vegetal a dev esse avnùit na costuma alimentar fissa. Un rapòrt dle Neuve dël National Geographic an dis che "la prima degustassion ëd vin a l'é belfé che a sia rivà quand dla gent dël Neolìtich a l'ha tastà dël giuss d'uva che a l'era fërmentà bele daspërchiel. Miraco përchè a lo tnisìo sarà andrinta a dle borace ëd pel ò a dle cite pèile ëd bòsch". Ij pòst dël vive dla gent As pensa che l'Homo habilis a l'abia tirà sù le prime costrussion fàite da l'òmo anviron a 2 milion d'ani fa ant l'Àfrica Oriental. A restavo peui mach dle pere butà an manera da ten-e blocà dij branch coma che a-j fasìa da manca a lor. N'afé parej, fait a sercc (e che as chërd che sia ëd 500.000 ani fa) a l'é trovasse ëdcò a Terra Amata, davzin a Nissa Marìtima (Fransa). Ëd pòst andoa che a-i ëstava l'òmo ant l'Età dla Pera a son trovassne an vàire bande dël mond, pr'esempi: Na strutura fàita a tenda andrinta a na caverna davzin a la Grotte du Lazaret, a Nissa (Fransa). Na strutura con un coèrcc tnisù sù da un bionch, trovà a Dolni Vestonice, ant la Repùblica Ceca, che a fa dàita a anviron al 23.000 aGC. Ij mur a-j avìa fàit con dle pile ëd blòch ëd tèra crèa e pere. Ël dòlmen ëd Poulnabrone a County Clare, n'Irlanda Vàire caban-e fàite an òss ëd mamot a son trovasse ant l'Euròpa Oriental e ant la Siberia. A feje a devo esse stàit dla gent specialisà ant la cassa dël mamot. Ëd ròbe parej a son trovassne daspërtut ant la val dël Dniepr an Ucrain-a (pr'esempi tacà a Chernihiv), an Moravia (ant la Repùblica Ceca) e ant la Polònia meridional. Na tenda për stërmesse da le bes-ce che a fa dàita dal 15.000 al 10.000 aGC (ant ël Magdalenian) a l'é stàita trovà a Plateau Parain, an Fransa. Tombe megalìtiche, fàite ëd vàire stansie, e dòlmen a na stansia sola, a restavo dle tombe fàite ën butand-je un lastron ëd pera motobin gròss a feje da coèrcc ansima dj'àutri lastron ëd n'amzura paragonàbil, che as tiravo sù drit a fé da mur. As son trovassne daspërtut për l'Euròpa, e a son stàit tirà sù ant ël Neolìtich. Ant cheidun-a dë ste tombe-sì, però, a son trovasse ëdcò dj'utiss d'aram e ëd bronz, lòn che na vira dë pì an fa vëdde coma a resta malfé definì ij perìod ëstòrich basandse mach ant sla tecnologìa dj'utiss. Bele Art L'art preistòrica as peul studiesse mach da lòn che a l'é rivane a nojàutri. La mùsica preistòrica is la anmaginoma da ‘nt jë strument che i l'oma trovà, antramentr che la decorassion mural as treuva ansima ëd ròch ëd tute le sòrt. A në fan part petroglif e ròch piturà. Costa art-sì për adess as sa nen ëd sigura se a l'avèissa mai avù na chèich funsion religiosa. Petroglif Artìcol prinsipal: Petroglif La costuma ëd fé dij petroglif as anandia ant l'Età dla Pera Neuva, pì conossùa coma Neolìtich. Un petroglif a l'é un dissègn astrat ò pura simbòlich gravà ant sla pera, për sòlit da dle gent preistòriche, ën gratandla, batend-je ansima ò pura fasendje n'incision ant chèich àutra manera. A resto la forma pì spantià ëd sìmboj ëd comunicassion dël perìod che a-i ven anans dla scritura. Ëd petroglif a l'é trovassne an vàire bande dël mond, an Asia (Bhimbetka, an India), n'América Setentrional (Parch Nassional dla Comba dla Mòrt), n'América Meridional (Cumbe Mayo, an Perù), an Euròpa (Finnmark, an Norvegia). Ròch piturà Un ròch piturà a Bhimbetka, an Ìndia, un dij Sit dl'eredità dl'Òmo Artìcol prinsipal: Pitura dle caverne Ij ròch piturà as fasìo travajand con la pitura ant sla pera e a l'avìo dij soget motobin pì naturalìstich che nen ij petroglif. Aj temp dël Paleolìtich, na rapresentassion pitòrica dl'òmo ant la pitura dle caverne a l'era motobin rèira. Dzortut as pituravo dle bes-ce: nen mach cole che as mangiavo, ma ëdcò cole che a podìo dé l'idèja dla fòrsa coma ël rinoceront ò pura dij gròss felin (coma ant la Caverna ëd Chauvet). Dle vire as fasìo ëdcò dij sign coma dij pontin. Cole rèire rapresentassion ëd l'òmo che as fasìo a comprendìo marche lassà da le man e figure mese d'òmo e mese ëd bes-cia. La caverna ëd Chauvet, ant ël dipartiment dl'Ardeche (Fransa), a l'ha andrinta le pì fiamenghe piture paleolìtiche che a sio salvasse, fàite anviron al 31.000 aGC. Le piture dla caverna d'Altamira, an Spagna a son stàite faite antra ël 14.000 e ël 12.000 aGC e a në smon-o ëdcò fin-a dle figure ëd bisont. La «Ca dij Tòr» ëd Lascaux, an Dordogne (Fransa), a l'é un-a dle caverné piturà pì avosà che a-i sio, e a fa dàita antra ël 15.000 e ël 10.000 aGC. Còsa che a volèisso mai dì ste piture as sa nen. An ste caverne a-i ëstava pa gnun, donca a l'é ëdcò possìbil che a fusso dovrà për dij rituaj stagionaj. Ansema a le figure dle bes-ce a-i son ëdcò dij sign, lòn che a podrìa fé avnì an ment un dovré colegà a dle mascarìe. Ij simboj a flecia ëd Lascaux dle vire a ven-o anterpretà coma dij calendari ò pura dj'armanach. Ma për tant che as disa gnun a l'ha dle preuve për rivé an na chèich version finitiva. L'euvra pì amportanta dl'época mesolìtica a l'é "Ij soldà che a marcio", un ròch piturà ëd Cingle de la Mola, a Castellón (Spagna), che a fa dàita anviron al 7.000-4.000 aGC. La tècnica dovrà për felo a l'é belfé che a fussa cola dë sofieje ò pura dë spuveje la pitura ansima a la pera. Ël soget a resta pitòst naturalìstich, contut che al sia stilisà. Le figure a son nen tridimensionaj, për tant che dle vire a resto un-a dzora a l'àutra. Rituaj e lòn che as chërdìa ant l'Età dla Pera Da ‘nt jë studi modern e da j'anàlisi viaman pì ancreuse ëd lòn che as treuva dl'Età dla Pera a së s-ciàira che la gent d'antlora a la fasìa vàire rituaj e a la chërdìa certe ròbe. Al dì d'ancheuj as pensa che l'òmo antlora a l'avèissa giumaj passà la fase ëd mach sërchesse da mangé, dë vestisse e un coèrcc për passé la neuit. A l'avìa dij rituaj precis për la mòrt e për le sepolture, combin che sti rituaj a restèisso diferent antra 'd lor, conforma a che cultura che a së studia. Vàire sit dl'Età dla Pera an mostro la costuma dë balé, dë balé con djë schierament particolar e dij rituaj d'inissiassion. Lòn che a-i resta dl'Età dla Pera al dì d'ancheuj J'antropòlogh a son basasse ansima a vàire tribù për studié e për capì che rassa ëd na vita che a podèissa mai avèj fait la gent dl'Età dla Pera. Tribù parèj as në treuva an Papua (Neuva Guinéa),ant j' ìsole Andamane e Nicobar (India), an Àfrica e ant l'América meridional. L'Età dla Pera ant la cultura popolar Coma espression gergal, "Età dla Pera" dle vire a ven dovrà për parlé ëd na siviltà ò pura ëdcò mach ëd na partìa ëd gent che a la viv a la primitiva bele che al dì d'ancheuj. La frase "bombardeje andaré a l'Età dla Pera" a sta për n'atach militar bon a demolì tute j'infrastruture, ën fasend an manera che la gent dël pòst as treuva obligà a vive da primitiv, se a veul vive. La figura dl'Òmo dle caverne a resta motobin soèns associà a l'Età dla Pera. Pr'esempi, la serie ëd documentari anglèis Walking with Cavemen (An virònda con j'òmo dle caverne, 2003) a mostrava l'evolussion ëd l'òmo ant l'Età dla Pera, bele che peui mach l'ùltima pontà a l'abia smonuje al pùblich dla gent che da bon a la vivìa ant le caverne. Për tant che l'idèja che òmo e dinosàuro a sio vivù ant l'istess temp vàire vire a la sia smonùa da fumèt, dissègn animà e videogieugh (pr'esempi ij Flintstones e B.C.), as trata mach ëd n'invension. J'ùnich che a-j dago un sust serio a son ij creassionista. D'àutre conte ant sla preistòria a-i në son an vàire lìber, e notaman anteressant a l'é ël film La guèra dël feu ëd Jean-Jacques Annaud che a conta la stòria ëd na partìa ëd gent che a l'ha përdù sò feu. Nòte Vardé ëdcò Evolussion ëd l'òm Megaliti Preistòria pera sagomà Mùsica preistòrica Guèra ant la preistòria Piemont dl'età dla pera Arferiment Scarre, Christopher (ed.) (1988). Past Worlds: The Times Atlas of Archaeology. London: Times Books. ISBN 0-7230-0306-8. Schick, Kathy D.; and Nicholas Toth (1993). Making Silent Stones Speak: Human Evolution and the Dawn of Technology. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-69371-9. Anliure esterne The Stone Age Stone Age Handaxes Stone Age Habitats Scala ëd temp ëd le tre età: Età dla pera | Età dël bronz | Età dël fer Lista dj'età an archeologìa