Giròni Savonaròla

Giròni Savonaròla a l'era nà dël 1452 e a l'é mòrt dël 1498. A vnisìa da na famija asià 'd Fërara e a l'era anviarasse a lë studi dla medzin-a e dla filosofìa, ch'a l'ha bandonà a vintedoi agn për intré, sensa che ij sò a lo savèisso, ant l'órdin mandiant dij duminican ëd Bològna. A scrivìa dij tratà an sla decadensa ëd la Cesa e an sjë scrit d'Aristòtil e ëd Tomà d'Aquin. Predicator ëd talent e pien ëd passion missionaria, antra 'l 1485 e ël 1489 a l'é passà an vàire sità e dël 1490 a l'ha fàit part dël convent duminican ëd San March, a Firense, dont a l'é dventà prior dël 1491. Predicand la povertà e ël dëstach dai ben materiaj, condanand la decadensa dle costume, ël lusso, jë sgàir e ij pecà dla carn, a l'ha otnù un grand anfluss an sla popolassion ëd Firense e ij sò atach contra Lorens ël fiamengh e so fieul Pero II e contra Roma a son ëvnù viaman pi fòrt e radicaj. Dël 1494 ij Médici a son arvërsà e, ant ël 1494-1495, ël re 'd Fransa Carl VIII as ampadroniss dël regn ëd Nàpoli. Savonaròla a pija contat con Carl VIII e a buta an pe a Firense na sòrt ëd democrassìa teocràtica, ant la qual soe idèje a son aplicà. Però chiel a partìssipa nen ëd fasson ativa a la polìtica, an contentand-se d'ess-ne l'anspirator. La passion dij sò dissìpoj an materia 'd moral a degénera tòst an dzorvejansa, spionage e denonsie. Ai 7 fërvé 1497 a anvisca an piassa dla Sgnorìa un Farò dle vanità e n'àutr a sarà organisà ant ël 1498. Dël 1497 Savonaròla a l'é scomunicà dal vësco ëd Roma, Lissànder VI. An sò Trattato circa il reggimiento di Firenze, scrivù al prinsipi dël 1498, Savonaròla a smon sò proget d'arforma pr'ëstabilì un goern basà «an sla giustissia, la pas e la fiusa antra ij sitadin». D'àutra part ël predicator, motobin radical ant l'esposission ëd soe idèje, a ciama ël farò për tuti coj ch'as dan ai vissi e a la dësbàucia, a veul ampon-e dij lìmit a la siensa e controlela, proibì l'arpresentassion dël còrp patanù ant l'art. Ai 22 maj 1498, apress dle sman-e an përzon, Savonaròla a l'é condanà a mòrt. A l'é pendù e sò còrp brusà an pùblich an piassa dla Sgnorìa. Le sënner a son ëspatarà ant l'Arn sota na dzorvejansa s-ciassa për ostacolé ij cassador d'arlichie. Euvre prinsipaj Trattato per il reggimiento di Firenze (1498)