Orbassan

Orbassan (Orbassano an italian) a l’é un comun ëd 22.644 abitant dla provincia ëd Turin, a l'inissi ëd la Valsangon. Stòria J'achit dla sità a armonto a l'era roman-a e sòn a l'é documentà da doe epìgraf dël perìod imperial, trovà ant ël teritòri comunal ant la sconda mità dël sécol ch'a fa XIX. Sti document a son constituì da doe pere. Prima dël milenn passà Orbassan a l'era part dij teritòri dij Marchèis ëd Susa, ma a l'è stàit donà al monasté ëd San Giust da Adelàide ëd Susa. Dòp ël 1035 na part dij teritòri a l'è vnùa part dla diòcesi turinèisa, ma dël secol XII a l'é passà a jë Sgnor ëd Rivàuta, ël pais pì a nòrd d'Orbassan. Sò nòm a l'era Orsin. Durant ël secol XII a-i son ëstaje dij contrast fra j'Orsin e ij vësco ëd Turin për la proprietà ëd si teritòri, fin-a l'acòrd dël 1253. Dël 1327 Orbassan a l'é stait anfeodà daj Savòja, ch'a l'han lassà j'Orsin ëd Rivauta 'me vassaj. Cand a l'é mòrt Risbàud, dël 1341, la famija a l'é dividusse an doi branch: jë Sgnor dël Castel superior ëd Rivàuta e coj dël Castel anferior d'Orbassan. Daj prim ann dël 1500 ël podèj djë Sgnor ëd Rivàuta a l'é clinà, fin-a che le doe stirp a son dëstissasse a la mità dël sécol ch'a fa XVIII, dòp che l'ardità a l'era passà a Isabela, la fomna dël Marchèis Palavzin. Orbassan a l'é conossù për la bataja dla Marsaja, fra le trope dël Re ëd Fransa Luis XIV e cole ëd Vitòrio Medeo II. Ij fransèis a l'ero sot ël comand dël general Nicolas Catinat. La bataja a l'é stàita fra ij teritòri nen mach d'Orbassan, ma 'dcò ëd Volvera, Piossasch e Bruin, tuti pais dantorn ël Mont San Giòrs. Ma essend Orbassan ël pais pì gròss e amportant dla zòna, vàire stòrich an passà a sitavo Orbassan 'me ùnich leu. Già dal sécol XIX, con la duertura ëd neuve lee e ëd na moderna linia ëd treno, Orbassan a l'ha ancaminà la transformassion conòmica ch'a l'ha peui fosonà dla sconda mità dël sécol XX, cand a son ansediasse djë stragròss ëstabiliment industriaj. An prinsipi Orbassan a l'é stàit sede 'd na bòita ëd tëssù 'sè granda, la Depetris, e sòn a arpresentava ël prim stor dësvlupasse ant ël pòst e pì generalman an tuta la pian-a padan-a d'antlora. A l'é 'dcò da armemorié la curta esperiensa areonàutica orbassanèisa con l'A.E.R. Dël 1969 ant la vzin-a Coercc Fransèis (Frassion ëd Rivàuta) a l'ha duvertà lë stabiliment Fiat Rivàuta con sucessiv fluss ëd migrant dai camp e dal meridion dl'Italia. Da j'agn 1970, a l'é ancaminà ël dësvlup d'un pian regolator për destiné le zone residensiaj, comersiaj e industriaj, le zòne agrìcole e cole për ij servissi. As nòta 'dcò n'amportant fenòmeno dë speculassion edilissia, ch'a l'ha mnà a la nassensa ëd quarté totalman neuv. Leu anteressant Parochial 'd San Gioann an Piassa Umbert I Vila Palma an Contrà ëd Rìole, costruìa dël 1732 a l'é la sola dle tre grande vile d'Orbassan ch'a l'é ancor esistenta e dovrà. Vila Gajdquart, a l'é stàita la pì granda e sgnora vila d'Orbassan fin a j'agn ch'a fan 20 dël Neuv-sent, peui sò parch a l'é stàit lotisà e edificà e la vila, bandonà, a l'é stàita dovrà 'mè n'obergi, a l'é brusà durant la sconda guèra mondial e dj'agn ch'a conto '50 a l'é stàita trasformà an condomini popolar col nòm 'd "Ca Caval". Un cit taramòt a l'ha condanà la strutura che për vàire agn a l'é resta mach na ruin-a con le fnestre stopà da mon e ëd recinsion da cantiè e dël 2013 a l'è stàita dësblà; a sò pòst as faran ëd cà neuve. Cà Vaudagnòt, costruìa dël 1842 al pòst dël castel dj'Orsin d'Orbassan ch'a drocava (da sòn a ven 'l nòm dla via, Contrà Castlass). Sò stil a l'è eclètich, con ëd decòr gòtich ross ch'a contrasto con le muraje giàune. Contrà 'd Roma e Contrà Vitòrio Emanuel II për le boteghe e ij servissi. Aministrassion Ël sìndich a l'é Cinzia Maria Bosso (dal 2018). Anliure esterne Piassa Umbert I Sit istitussional Arferiment