Bërgamin-a
La bërgamin-a a l'é na pel ëd fèja, ëd crava o ëd bocin tratà con dla caussin-a fin-a ch'a dventa seulia, an manera da podèje scrive ansima.
A l'é ël material che për ëd sécoj a l'é servì për tramandé la literatura. Ël nòm ëd bërgamin-a a ven da la sità ëd Pérghem, an Misia, dagià che la preparassion ëd coste pej, dla fasson ch'a l'ha daje al material sò nòm dël di d'ancheuj (περγαμηνή), a l'é për tradission atribuìa a Umen ëd Pérghem (192 aGC-158 aGC). Con ël passé dël temp a l'é vnuje na distinsion antra ij materiaj pì grossé e coj pì fin: antant che la bërgamin-a fàita con crava o fèja a l'ha mantnù ël nòm, le produssion pì rafinà fàite con le pej pì dlicà ëd bocin o ëd bero a l'han an general pijà ël nòm ëd toson. Ij còdes an pel dl'età antica e ëd mes ë l'ero për la pì part fàit dij materiaj pì fin e a l'é vnuje la costuma ëd classificheje 'me toson, bele che dle vire a sarìa pì precis ciamé ël material con ël nòm ëd bërgamin-a. PreparassionmodìficaËl process ordinari modern për pronté le pej a l'é ëd laveje, trateje con la caussin-a, dësplucheje, grateje, laveje torna, tireje an slongandje ëd fasson uniforma an sna curnis, grateje torna e solieje j'ampërfession, ampovreje ëd giss passà a lë siass e fërteje con la pómess. Ëd métod parèj a l'é bel fé ch'a fusso dovrà ëdcò na vira. Ël nùmer assè grand ëd manuscrit antich e dl'età ëd mes ch'a son rivane an përmet ëd fene n'ideja dla varietà dij materiaj an perìod e region diferent. Notissie stòrichemodìficaI soma da 'd sitassion d'autor roman che la bërgamin-a e ël toson a ancaminavo a fé concorensa ai papir tanme material da scrivie ansima già d'lë II sécol, bele che antlora a l'é bel fé che soa preparassion a fussa pà ancor assè soagnà da feje concorensa për da bon. Ma j'esemplar ch'a son rivane dël III e IV sécol an mostro che a l'é staje un lest ameliorament, dagià che ël toson ëd col'época a l'é ëd sòlit ëd consistensa fin-a e dlicà, goregn e sòlid, seuli e lusent. A l'é sempe staje na diferensa ëd color antra la surfassa esterior dla pel, cola ch'a l'é dësplucà, e la surfassa davzin a la carn ëd la bes-cia, an essend costa-sì pì bianca che l'àutra.
Costa diferensa as armarca ëd pì ant j'esemplar pì vej, che coj pì tard a son ëstàit tratà ëd fasson pì completa con giss e pómess. Ëd sòlit, ël toson dij manuscrit pì vej, fin-a al VI sécol comprèis, a l'é 'd bon-a qualità e travajà bin. Apress, con l'aumenté dla domanda, na pì gran quantità ëd materiaj men bon a l'é intrà an sël mërcà. La manera ëd travajé la bërgamin-a a l'era diferenta ant le vàire region. Preparassion ëspeciajmodìficaPër volum soasì i l'oma d'esempi ëd toson uterin, prontà da animaj pen-a nassù.
N'esemplar armarcàbil ëd còdes componù con costa sostansa dlicà a l'é ël manuscrit adissional 23925, dij sécoj ch'a fan XIII e XIV, al British Museum, ch'a l'é fàit ëd 579 feuj, sensa che ël volum a resta dë spëssor anormal. |