George Orwell

Scritor an lenga anglèisa e giornalista.
George Orwell a l'é lë stranòm d'Eric Arthur Blair. A l'era nassù a Motihari, an cola ch'a l'era antlora la provinsa dël Bengala, ël 25 ëd giugn dël 1903; sò pare a l'era ampiegà a le taje e dugan-e për l'aministrassion anglèisa. Tuta la famija a l'é peui rintrà an Anghiltèra che ël cit a l'avìa quatr agn.

L'esperiensa birman-a modìfica

Soa cariera a l'é stàita motobin varià e bon-a part dij sò scrit a son n'arfless ëd soe esperiense.

A l'avìa vagnà na borsa dë studi e a l'era andàit a studié a Eton. Coj agn a j'ero nen piasuje e parèj dal 1922 al 1928 a l'é andàit a travajé ant la polissìa amperial indian-a an Birmania (antlora sota 'l domini britànich). Apress un perìod ëd formassion a Mandalay, a l'é stàit assignà an vàire pòst. An particolar, dal 1925 al 1927 a l'ha vivù a Katha, anté ch'a l'era cap gionzù ëd la polissìa amperial e andoa a l'ha ambientà un dij sò prim lìber, Burmese days, dël 1934.

Apress a l'ha chità la polissìa përchè a vorìa pì nen esse part d'un sistema opressiv. An efet pi tard, torna an Anghiltèra, a scrivrà ch'a l'avìa passà sinch agn a fé un mësté për ël qual a l'era nen adat e a giontrà: «Sòn a l'ha contribuì a esasperé mè dësgust natural ëd tuta autorità e a duverteme j'euj an sle condission amponùe a le classe ovriere. Mia esperiensa birman-a a l'avìa sensa dùbit anluminame an sla vera natura dl'amperialism.»

L'artorn an Euròpa modìfica

Dël 1928, rintrà an Euròpa, a l'ha decidù dë sperimenté la condission proletaria: a l'ha vivù për quasi doi agn ant la miseria, fasend dij travaj ùmij ant le borgià pì pòvre ëd Paris e apress a l'ha tramudà a Londra për mostré a scòla. Pì tard a l'ha travajà an na librarìa.

Dël 1937 a l'é andàit an Ëspagna për combate da la part dij marxista e a l'é stàit ferì. Durant la sconda guèra mondial a l'era mèmber ëd la vardia teritorial e a l'ha travajà a la BBC. Dël 1943 a l'é intrà al Tribune, an contribuend con na pàgina regolar ëd coment polìtich e literari, As I please. Pì tard a l'é dventà contributor regolar a The Observer e për cost giornal a l'é andàit tanme corispondent ëspessial an Fransa e an Almagna.

Ij darié agn modìfica

Dël 1945 a l'era mòrtie soa prima fomna; pòch apress, a l'ha marià Sonia Brownell, a coj temp assistenta editorial ëd Horizon. Ant l'invern 1948-1949, Orwell a l'é vnù malavi ëd fasson seriosa; a l'é mòrt ëd consonsion a Londra ël 21 ëd gené dël 1950.

Sò stil e ij sò tema modìfica

Pì che un grand narator, Orwell a l'é stàit un grand polemista e cronista, ch'a ancarnava la cossiensa moral ëd soa generassion, ij sò afann e ij sò crussi.
Tanme romanzié, Orwell a dev tant a Charles Dickens, dont a ranvërsa l'otimism an na vision ëscarosa dël present. A deuvra ël romanz tanme mojen ëd discussion dij problema dij sò temp.

L'essensial ëd soa cariera literaria a l'é stàit, 'me ch'a l'ha scrivù chiel-midem, consacrà a fé dla scritura polìtica n'art completa. An efet, a scrivìa, «lòn ch'am possa al travaj a l'é tavòta ël sentiment ëd n'ingiustissia, e l'idèja ch'a venta pijé partì.»

Scond vàire crìtich, sò ver tema a l'é la peur e la soferensa dl'ànim borzoà, partagià antra egoism e angagg, vita contemplativa e ativa. Sò sossialism democràtich a l'é contra tant al capitalism che al comunism.

Euvre prinsipaj modìfica

  • Down and out in London and Paris (1933)

Stòria ëd soe esperiense da pòver.

  • Burmese days (1934)

Stòria dël robatament ëd n'anglèis an India. La stòria as dësrola a Katha e Orwell a descriv con në stil amer e sensa pietà ij lineament ëd na micro-socetà anglèisa constituìa da dij colonaj pien ëd pregiudissi rassista.
L'eròe prinsipal as ciama John Flory, boscaté da j'idèje anti-colonialiste, ch'as an-namora d'Elisabeth, na fomna ëd 22 agn pen-a dësbarcà e ch'a sërca n'òm. Al prinsipi as buta con Flory, ma peui a lo chita për un sivalié dl'armèja britànica che a finiss ëdcò chiel për chitela. Antlora chila as avzin-a torna a Flory, ma as na scapërà sburdìa apress lë scàndol ch'a fà s-ciopé la veja e gelosa morosa ëd chiel: chila-sì, na giovo birman-a, a fà irussion a la mëssa dla dumìnica e as buta a crijé e a s-cianchesse le veste për umilié Flory dnans a la comunità dij bianch radunà tuti ansema. Rintrà a soa ca, Flory as tira na bala ant ël cheur.

La busìa a l'é cola ch'a consist a fé finta che nojàutri i soma sì për la pi granda bin dij nòstri pòr frej ëd color, antant ch'i soma ambelessì për dëspujeje, pont e basta.

—John Flory

La descrission fàita da Orwell an Burmese days a l'era un soget ch'a scaudava, tant che sò editor Victor Gollancz, ch'a l'avìa pen-a publicà dël 1933 Down and out in London and Paris a l'ha arfudà 'l lìber për tëmma ch'a fussa arseivù mal an Gran Brëtagna e dzortut antra j'anglèis dl'India britànica. A la fin, apress chèiche cite modìfiche, Orwell a consignërà ël manuscrit a Harpers, ch'a lo publicrà a New York dël 1934.

  • A clergyman's daugther (romanz, 1935) e Keep the aspidistra flying (romanz, 1936)

Stòrie ëd gent tajà fòra da la vita normal e nen bon a adatesse a costa condission.

  • The road to Wigan Pier (studi, 1937)

Descrission verista dla vita dij disocupà.

  • Homage to Catalonia (1938)
  • Coming up for air (romanz, 1939)
  • The lion and the unicorn (studi, 1941)
  • Animal farm (1945)

Sàtira contra l'Union Soviética, dont la publicassion a l'ha falo ven-e armonà. Cost'euvra a l'é stàita paragonà ai travaj dë Swift. A l'é na stòria ëd n'arvolussion finìa mal. J'animaj ëd na cassin-a a taparo via ij sò padron e as gestisso la fatorìa daspërlor. Ël pòst dël vej fator a l'é pijà dai crin, j'animaj pì anteligent, e sòn a dà l'andi a la stòria.

  • 1984 (1949)

Costa sàtira d'Orwell, so darié romanz, a fà da sfond a na stòria comoventa. 1984 a l'é l'ann anté ch'as dësvlupa la stòria. Ël mond a l'é spartì an tre gran potense: Osseania, Eurasia e Estasia, tute an guèra sensa fin antra 'd lor. Dzora l'Osseania a goerna ël Partì, për mojen ëd quatr ministé dont ël podèj a l'é assolù: ël Ministé dla pas (ch'as òcupa dla guèra), ël Ministé dl'amor (ch'as òcupa dla lej e dl'órdin, quarté general dla scarosa Polissìa dël pensé), ël Ministé dla bondansa (ch'as òcupa dle scarsità) e ël Ministé dla vrità (ch'as òcupa dla propaganda). An minca stansia dzora tut ël teritòri, fin-a ant ij cess, a l'é anstalà në scren ëd television ch'a peul mai esse dëstissà e ch'a l'é 'l mojen për j'autorità ëd ten-e sota contròl minca assion, paròla, gest o pensé. An costa situassion ëscarosa as gieuga ël drama ëd Winston Smith, miraco ël darié òm viv a arviresse contra ël goern e la dutrin-a dël Partì.

  • Inside the whale
  • Quatr volum surtì dël 1968 a archeujo dij sò studi literari e sossiològich, che për bon-a part a j'ero stàit publicà ansima a New Statesman.