Luigi Pirandello

Romanzié, dramaturgh e autor d'ansagg an lenga italian-a, Luigi Pirandello a l'é un djë scritor europengh pì amportant ëd la prima mità dël sécol ch'a fa XX.

A l'era nassù a Girgenti (al di d'ancheuj Agrigent) ël 28 ëd giugn dël 1867, an na famija dla borzoasìa comersial asià. A l'ha fàit ël liceo a Palerm. L'anteresse për lë studi dla filologìa a l'ha mnalo a frequenté j'università ëd Palerm (andoa ch'a l'ha frequentà ij cors ëd drit e ëd litre), Roma (anté ch'a l'ha seghità ij sò studi umanìstich) e Bonn (anté ch'a l'ha otnù soa licensa an lenghìstica dël 1891 con na tesi an sle parlade grech-sìcule). A l'é peui fërmasse n'ann a Bonn tanme letor ëd lenga italian-a.
Tornà a Roma, a l'ha frequentà ël mond literari roman, an colaborand a la Nuova Antologia con dle poesìe e dij test crìtich.

Dòp che chiel e soa fomna Antonietta Portulano (dont a l'ha avù tre masnà) a l'han avù dij problema econòmich, dal 1897 al 1922 Pirandello a l'é dedicasse a l'ansegnament tanme professor dë stilìstica e 'd literatura a l'Anstitù superior ëd magisté 'd Roma.

Apress la prima guèra mondial a l'ha scrivù la pì part ëd soe euvre teatraj ch'a l'han falo ven-e arnomà.
Dal 1926 al 1934 a l'ha fondà na companìa teatral, anté ch'a ecelìa Marta Abba, a la qual Pirandello a l'ha dedicà ij drama Vestire gli ignudi e L'amica delle mogli.

Dël 1929 a l'han daje ël tìtol d'Académich d'Italia. Dël 1934 a l'é stàit ansignì dël Premi Nobel për la Literatura.
Pirandello a l'é mòrt a Roma ël 10 dë dzembèr dël 1936; a l'era antramentre ch'a travajava a I giganti della montagna.

Euvre prinsipaj

Poesìa

Mal giocondo (1889)
Amori senza amore

Teatro

Se non così
Pensaci, Giacomino!
Liolà
Così è (se vi pare)
Enrico IV
Il berretto a sonagli
La giara
Il piacere dell'onestà
Sei personaggi in cerca d'autore
Il gioco delle parti
L'uomo dal fiore in bocca
Come tu mi vuoi
Questa sera si recita a soggetto
I giganti della montagna
Sogno, ma forse no
Vestire gli ignudi
Ciascuno a suo modo

Romanz

L'esclusa (1901)
Il turno (1902)
Il fu Mattia Pascal (1904)
Suo marito (1911)
I vecchi e i giovani (1913)
Quaderni di Serafino Gubbio operatore (1916)
Uno, nessuno e centomila (1925)

Arcòlte ëd conte

Novelle per un anno
Quand'ero matto...
Bianche e nere