Carl Gustav Jacob Jacobi

Carl Gustav Jacob Jacobi Matemàtich. Nassù a Potsdam ël 10 dë dzèmber dël 1804, mòrt a Berlin ël 18 ëd fërvé dël 1851. Originari ëd na rica famija ebrea, a l'ha ancaminà ij sò studi a l'Università ëd Berlin, anté ch'a l'ha conossù Carl Friedrich Gauss e dël 1825 a l'é dotorasse; soa tesi a l'era na discussion analìtica dla teorìa dle frassion. Convertisse al cristianésim, dël 1826 a l'ha tramudà a Königsberg, anté che dël 1827 a l'ha otnù na cadrega universitaria ch'a l'ha goernà findi al 1842. A Königsberg ij sò anteresse as son adressasse dzortut a lë studi dle fonsion elìtiche, otnend d'arzultà motobin amportant (dont cheidun a son ëdcò stàit otnù an coj agn e ëd fasson indipendenta da Niels Henrik Abel). A l'ha dàit ëdcò dle contribussion ëd riliev an teorìa dij nùmer (ant ël sorch dël travaj ëd Gauss), ant ël càlcol dle variassion e an soe aplicassion a la dinàmica. A l'ha antroduvù la teorìa dël darié multiplicator e cola dla configurassion dle masse lìquide rotante. A l'é stàit un dij fondador dla teorìa dij determinant e a l'ha anventà ël determinant fonsional che al di d'ancheuj a pòrta sò nòm. A son ëd valor ëdcò ij sò artìcoj an sij trassendent abelian. Considerà un dij mej matemàtich ëd soa época, Jacobi a l'ha creà na scòla drùa ch'a l'ha trasformà ël métod d'ansegnament ëd la matemàtica, adatand-lo a j'esigense dij prim dësvlup ëd l'arvolussion andustrial. A l'é stàit mèmber ëd j'Academie ëd Berlin, ëd Paris e dla Socetà real. A pòrto sò nòm Congetura jacobian-a Elissòid ëd Jacobi Equassion diferensial ëd Jacobi Equassion ëd Hamilton-Jacobi Matris jacobian-a e jacobian Polinòmi ëd Jacobi Teorema ëd Gauss-Jacobi Euvre prinsipaj Fundamenta nova theoriae functionum ellipticarum (1829) De determinantibus functionalibus (1841) A l'ha dit Ël ver but ëd la siensa a l'é l'onor dlë spìrit uman. Aj sò anlev ch'a volìo conòsse tut lòn ch'a l'era stàit già fàit prima ëd campesse ant j'arserche originaj, Jacobi a rëspondìa: Si vòstr pare a l'èissa pensà ëd dovèj conòsse tute le fije prima ëd mariene un-a, as sarìa mai mariasse e voj i sarìe mai nassù.