Batisteri ëd San Gioann (Firense)

Batisteri 'd San Gioann Ël batisteri ëd San Gioann, ch'a resta an piassa dël Dòm, a l'é ël pi antich edifissi dël sènter ëstòrich ëd Firense; as treuva an sël leu ëd n'antich compless ëd palass roman. Na costrussion precedenta a l'é massionà për la prima vira dl'897. Dël 1059 ël vësco ëd Roma, Nicòla II, a l'ha benedì la prima pera dla costrussion, ch'a l'é stàita livrà dël 1128. Ël lanternon a l'é stàit piassà vers ël 1150. L'edifissi sentral otagonal as compon ëd doi pian. La costrussion romànica, dla pròto-Arnassensa, a l'é stàita modificà doe vire: dël 1202 l'àbsid ariond a l'é stàit rampiassà da n'àutr, ëd forma retangolar; dël 1339 Arnolfo di Cambio a l'ha archincà le pilie dij canton an pera con dle bande vërde e bianche, për armoniseje con ël rest. Ij porton Le tre pòrte ëd bronz, an part arvestìe ëd doradure, as duverto an diression ëd tre pont cardinaj. La pòrta meridional La pòrta meridional, realisà da Andrea Pisano antra 'l 1330 e ël 1336, a l'é la pi veja. Ij panej a son decorà ëd bass riliev quadrilobà ch'a arpresento vint sene dla vita ëd san Gioann Batista, patron ëd Firense. La pòrta setentrional Dël 1401 Lorenzo Ghiberti a l'ha vagnà ël concors, al qual a partissipavo ëdcò Brunelleschi e Jacopo della Quercia, për la realisassion ëd la pòrta ch'a resta an sla còta a nòrd. La pòrta a l'é stàita realisà antra 'l 1403 e ël 1424 e a l'é àuta 4,5 méter, con la curnis. Ës porton a consist ant la part superior ëd vint quadrèt ch'a évoco dle sene dla vita ëd Gesù ëd Nàsaret; sota a-i son ij quatr evangelista e quatr Pare ëd la Cesa. Ghiberti a l'ha anserì dle teste scurpìe a le crosiere dij panej, dont n'àuto-ritrat. La curnis ëd la pòrta a l'é rica ëd detaj naturalista: a së s-ciàiro, për esempi, na ran-a, na laserta e na lumassa. La Pòrta dël paradis Apress cola setentrional, a l'han afidà a Lorenzo Ghiberti la realisassion ëd n'àutra pòrta, a la qual chiel-sì a l'ha travajà dal 1425 al 1452. Costa pòrta a comprend des panej quadrà d'80 centim ëd còta, dij bass riliev dorà ch'a figuro dle sene dël Vej Testament sernùe da l'umanista Leonardo Bruni. La pòrta a resta an sla còta est dël batisteri, an facia dl'intrada dël Dòm. Michelàngel a l'ha trovala tant bela che a l'ha comparala a la pòrta dël paradis, nòm ch'a l'é restaje. La pòrta dël di d'ancheuj a l'é na còpia, ij panej originaj a son mostrà al Musé dl'euvra dël Dòm. Ij des panej a son butà su sinch file orisontaj da doi quadrèt mincadun-a. Le sene arpresentà, da l'àut vers ël bass e da snistra a drita, a son: ël Paradis, anté ch'as mostro la creassion d'Adam e Eva, ël pecà e l'espulsion dal paradis Cain e Abel Noé Abram e Isach Giacòb e Esaù Giusep Mosè Giosué Dàvid Salomon e l'argin-a ëd Saba La curnis dla Pòrta dël paradis a l'é archincà con quaranteut ëstatuëtte, piassà an dle nice, e dij mudajon a teste scurpìe ch'a arpresento dle sibile, dij profeta e d'àutri përsonage bìblich, trames ai quaj as anserisso dle ramadure fin-e. Da 'nt ël mes a jë spòrz ël crani massiss e pla ëd Ghiberti: l'artista a àussa ij sign e a smija contemplé sodësfàit soa euvra. L'anterior Le parèj andrinta dël batisteri a son partagià an doi pian, dzormontà da na part superior archincà ëd mosàich, dzora a la qual as alva la cùpola. Ant ël pian pi bass, dle colòne corinsie e dle pilie angolar a reso un pesant ëscòss; l'órdin e l'organisassion dle nice a son derivà dal pànteon roman. Al pian dëdzora as duverta la galarìa, con dle duverture binele regolar, ancurnisà da 'd pilie. La decorassion a l'é sgnora: paviment an màrmol dai motiv geométrich varià; modion dorà; mosàich ësbërlusent. Tutun costa decorassion, an tuta soa varietà, a resta subordinà a l'architetura. La tomba dl'antipapa Gioann XXIII (Baldassar Cossa), an màrmol e bronz dorà, a l'é piassà dzora dj'alegorìe dla fe, dl'amor e dla speransa, antra doe colòne pogià a la muraja. Realisà da Donatello e Michelozzo antra 'l 1424 e ël 1427, a l'é la prima tomba a baldachin ëd l'Arnassensa. Ël mosàich ëd la cùpola La lus ch'a sbërlus an slë sfond dorà dël grand mosàich a cùpola a ampiniss êl batisteri ëd n'atmosfera d'arcujiment. A parte dal 1225, na caterva d'artista a l'han travajà sota la diression dël fransëscan Jacopo da Torrita për arpresenté la stòria santa e la vita ëd Gioann Batista, an sël model dij mosàich ëd San March a Venessia, e a l'é probàbil ëdcò an colaborassion con d'artisan venessian. Da la banda dël còro, ël darié giudissi, con ël Crist an maestà ch'a smon le stìgmate su sfond d'arcansiel, a constituiss ël tema sentral; da banda a son setà j'àngej e, sota, j'arsussità a seurto da tombe e sarcòfagh.